ابعاد ژیوپلیتیکی جنگ غزه – تیتروز
1-در ابتدا لازم است از کلاب علوم سیاسی و مجری محترم جناب آقای دکتر دهقان دار صمیمانه تشکر کنم. امیدوارم بتوانم ابعادی از جنگ غزه را خدمت شرکت کنندگان عزیز عرضه بدارم.
عنوان را فرمودند: «ژیوپلیتیک جنگ غزه» و البته عنوان دقیق تر و علمی تر چنین است: «ابعاد و پی آمدهای ژیوپلیتکی جنگ غزه». جهت کوتاهی عبارت، عنوان فوق انتخاب شده بود. در اینجا به دلیل رعایت اختصار از توضیح مفهوم ژیوپلیتیک که آقای دهقان دار مطرح کرده بودند، به ویژه مفهوم آن در حال حاضر، درمی گذریم.
محورهای اصلی بحث چنین است: 1- نظام بین الملل در حال حاضر و چگونگی تحولات و پی آمدهای آن، 2- جنگ اوکراین و چگونگی تاثیرگذاری آن بر جنگ غزه، 3- راست گرایی دینی: اونجلیکالیسم امریکایی و اندیشه های مسیحایی یهودیان راستگرا، 4- شرایط در جهان عرب و چگونگی نگاه به اسراییل از جانب بخش های مختلف آن، 5- اسراییل و وضعیت داخلی آن، 6- افکار عمومی در سطح جهانی و چگونگی تاثرش از جنگ غزه و تاثیرهایش بر روی آن، 7- جهان در حال گذار و چالش هایش و نسبت آن با جنگ غزه.
این محورها تقریبا می تواند ابعاد و نیز پی آمدهای ژیوپلیتیکی جنگ غزه را نشان دهد. نمی دانم با توجه به محدودیت وقت چه مقدار از مطالب را بتوان ارایه داد، امّا در پایان سخن با کمال میل در خدمت شرکت کنندگان عزیز خواهم بود.
لازم است به نکته ای اشاره شود. این صحبت به موضوع غزه تا قبل از حمله اخیر موشکی ایران که در پاسخ به حمله به کنسولگری بود، بازمی گردد.
2- محور نخست به نظم و نظام بین الملل کنونی بازمی گردد و اینکه چرا این جنگ علیرغم خشونت بی سابقه اش تا بدن حد طولانی شده است. این در حالی است که عموم رسانه ها تصاویر و گزارش های وحشتناک این جنگ را نشان داده و ارایه می دهند. از بمباران مناطق مسکونی و غیر نظامی گرفته تا بیمارستان ها و محل های تجمع جمعیت جهت گرفتن مواد غذایی و آب، و تا بمباران کاملاً متعمّدانه آشپزخانه بین المللی که در طی آن هر هفت نفر مسیولان آن که شش تن شان غیر فلسطینی بودند، کشته شدند. مضافاً که آنها مورد تحریم شدید در مورد مواد غذایی و حتی آب آشامیدنی هستند و هم اکنون یکی از مشکلات آنان تهیه این دو و نیز تهیه دارو و لوازم جراحی است. چنانکه بسیاری گفتند و می گویند آنها مشمول نوعی پاک سازی نژادی هستند.
با توجه به این نکات و شکایت کشور افریقای جنوبی و اخیراً نیکاراگویه به دادگاه بین المللی لاهه، نباید این جنگ تا بدین حدّ طولانی شود. علت چیست؟ این بازمی گردد که عدم وجود نظم و نظام بین الملل در حال حاضر. در نتیجه علیرغم اعتراض های مختلف و مکرر بخش های متعدد سازمان ملل، به دلیل عدم وجود همین نظم و نظام، جنگ ادامه یافته است. بدون شک بخش مهمی از داستان به سرکشی اسراییل مربوط می شود و اینکه پیوسته خود را فراتر از قانون دانسته و می داند و کسان فراوانی هستند که علیرغم این همه، از او حمایت می کنند.
حال ببینیم داستان چیست.
3- پس از جنگ جهانی دوم، نظامی دو قطبی حاکمیت یافت. یک طرف امریکا بود و متحدانش و طرف دیگر شوروی بود و متحدانش. این هر دو حضوری قدرتمند داشتند. می دانستند چه می خواهند و به مثابه دو رقیب و بلکه دو دشمن در برابر یکدیگر قرار داشتند و یکدیگر را کنترل می کردند و مهمتر این بود که کشورهای خارج از حوزه متحدان، این دو را جدّی می گرفتند. نه تنها از آنان حرف شنوایی داشتند، بلکه عملاً تابع تصمیمات آنان بودند. به همین دلیل بحران هایی که وجود داشت، سرانجام می یافت و عموماً چندان به طول نمی انجامید.
نمونه خوب آن جنگ 1956 پس از اعلام ملی شدن کانال سویز توسط ناصر است که جنگ سه جانبه انگلستان و فرانسه و اسراییل را موجب شد و بخش های مهمی از صحرای سینا به اشغال اسراییل درآمد. این حمله مورد مخالفت امریکا و نیز شوروی قرار گرفت و به سه کشور یاد شده اولتیماتوم دادند که می باید جنگ را تمام و خاک مصر را ترک گویند. این درخواست به سرعت جامه عمل پوشید و جنگ خاتمه یافت و حتی نخست وزیر وقت انگلستان مجبور به استعفا شد.
نمونه دیگر بحران موشکی کوبا است. به دلیل استقرار موشک های هسته ای امریکا مخصوصاً در ترکیه، شوروی ها موشک های خود را در کوبا مستقر ساختند. این جریان واکنش شدید امریکایی ها را موجب شد و جهان را تا مرز جنگ هسته ای به پیش برد؛ امّا به دلیل نظامی که وجود داشت، در نهایت هر دو طرف عقب نشینی کردند و موشک ها را از دو کشور یاد شده، فراخواندند.
به جز این دو نمونه، نمونه های کوچک و بزرگ فراوان دیگری وجود داشت که به دلیل استحکام نظم و نظام یاد شده، دیر و یا زود پایان می یافت.
این جریان تا پایان دوران نظام دوقطبی ادامه یافت و حتی پس از آنکه جهان به نظام تک قطبی امریکایی تبدیل شد، باز هم امریکایی ها این توان را داشتند که به تنهایی به مثابه ناظم و مبصر جهان، برخی از بحران ها را مدیریت کنند.
4- اولین بحران جنگ 1991 خلیج فارس است که اگرچه در آن زمان بلوک شرق هنوز به طور کامل فرونپاشیده بود، امّا به عنوان یک قطب دیگر حضور نداشت و عملاً جهان تک قطبی شده بود، این قطب واحد توانست اجماع بزرگی را شکل دهد و جنگ را مدیریت کند.
نمونه دوم به قرارداد دیتون و آتش بس در بوسنی و یوگسلاوی سابق بازمی گردد. به دلایل مختلف حداقل برخی از کشورهای با نفوذ اروپایی، به عنوانی خواهان ادامه جنگ و به ویژه پراکندگی مسلمانان بوسنی بودند. در اواسط دهه نود امریکا تصمیم گرفت که به جنگ خاتمه دهد و تقریبا چنین شد.
نمونه سوم به جنگ دوم خلیج فارس در 2003 مربوط می شود که امریکا به دلایل مختلف نفوذ سابق خود را از دست داده بود و نتوانست همچون دو مورد گذشته اراده اش را تحمیل کند. فرانسه و عموم کشورهای مهمتر اروپایی با این جنگ مخالف بودند که وزیر دفاع اسبق امریکا، رامسفلد، آنها را «اروپای پیر» نامید در برابر «اروپای جوان»، که در کنار امریکا ایستادند. این مخالفت را به بهترین صورت وزیر خارجه فرانسه دومینیک دو ویلپن در سخنرانیش در سازمان ملل بیان داشت.
5- از این به بعد تک قطب موجود که امریکا باشد، از درون دچار مشکل شد و انسجام قبلی خود را از دست داد. اشغال عراق و کثرت کشته شدگان نظامی امریکایی و مشکلات فراوان دیگر، سیاست خارجی و بلکه سیاست داخلی امریکا را دچار چالش کرد که در نهایت به سرکار آمدن اوباما، انجامید که واکنشی بود به اوضاع سخت داخلی امریکا. بدین ترتیب قدرت قاهره ای که نظام تک قطبی را اداره می کرد، خود دچار بحران شد و طبیعتاً در چنین حالتی چنین نظامی نمی توانست پشتوانه نظم و نظام مستحکم جهانی باشد. آمدن پرسر و صدای ترامپ و سپس بایدن هم نتوانست خلا یاد شده را جبران کند. قطب واحد از درون دچار مشکل بود و طبیعتاً نفوذش را از دست داد.
در کنار این همه خصوصاً در طی دهه اخیر شاهد رشد روزافزون قدرت های جدید هستیم. از چین و روسیهِ پوتین گرفته تا هند و برزیل و مجموعه بریکس. ضعف روزافزون قطب اول و رشد فزاینده قطب ها و یا نیم قطب های جدید، بیشترین تاثیر را در سست کردن نظم و نظام کنونی داشته و دارد. در چنین شرایطی طبیعی است که جنگ غزه تا بدین حدّ طولانی و وحشیانه شود. خصوصا که طرف مقابل از هیچ اقدامی سرکوب گرایانه ای فروگذار نمی کند و به هیچ سخن و توصیه ای گوش فرانمی دهد. مضافاً که به حامیان بعضاً سینه چاک خود، متّکی است.
6- طولانی و مزمن و فرسایشی شدن جنگ اوکراین خود نمونه دیگری است از سستی نظام بین الملل. امّا آنچه در اینجا مورد توجه است، نتایج آن بر روی جنگ غزه است و نه خود این جنگ.
به طور خلاصه جنگ اوکراین، مجموعه غرب و خصوصاً بخش آنگلوساکسون آن را عمیقاً قطبی کرد. به این معنی که افکار عمومی و احزاب و گروه های مختلف و نیز حاکمیت های موجود غربی احساس کردند که به عنوان یک مجموعه مورد تهدید هستند. تهدید از جانب روسیه و یا مجموعه «روسیه و چین»، و یا دیگرانی که در نهایت غیر غربی هستند. چنین احساسی و بدین شدت و عمق در طی دوران اخیر، هیچگاه وجود نداشته است. مجموعه اروپا و امریکا، و حتی استرالیا و کانادا و نیوزلند، و حتی بخش های کمتر توسعه یافته شرق و جنوب اروپا، چنین احساسی داشت و دارد. اینکه دلایل پیدایش این احساس چه بود، خود بحث دیگری است. مهم این است که چنین واقعیتی وجود داشت و هنوز هم وجود دارد.
این پناه بردن به خود و بلکه فرورفتن به درون خود، زمینه را برای تعارض با دیگرانی که ممکن بود همچون روس ها تلقی شوند، آماده ساخت و بدین ترتیب دشمنی با کشوری همچون چین و یا مجموعه وسیع مسلمانان به گونه ای ناآگاهانه افزایش یافت. همچنانکه نوعی گرایش نسبت به کسان دیگری که در برابر این گروه ها بودند، فراهم آمد، که در اینجا منظور اسراییلی ها هستند.
آنچه این احساس را نیرومندتر می کند نوعی «ترس تمدنی» است و اینکه مجموعه خارج از غرب در مسابقه تکنولوژی و خصوصاً تکنولوژی پیشرفته کوانتومی از غرب سبقت گیرد و این به قیمت سقوط جایگاه منحصر به فرد چندین قرنه او تمام می شود. این نکته را جورج سوروس در کنفرانس داووس به صراحت بیان داشت و اینکه اگر چین در تکنولوژی جدید از ما پیشی گیرد، جهان آینده را خواهد برد. به جز این نوعی ترس تمدنی در مفهوم فرهنگی و هویتی آن هم وجود دارد که عمدتاً به رشد کمی و کیفی مسلمانان بازمی گردد.
7- برای نمونه آلمان مرزهایش را بر روی پناهندگان سوری گشود و صدها هزار تن را پذیرفت که البته دلایل خاص خود را داشت. مهم این است که در شهرهایی که تعداد فراوانی از پناهندگان را پذیرفته بودند، در سال اول مراسم آتش بازی شب اول ژانویه برگزار نشد، بدین علت که سروصدای آتش بازی موجب وحشت پناهندگانی که از جنگ داخلی گریخته بودند، می شود و برایشان آن اوضاع و احوال را تداعی می کند. همین آلمان در حال حاضر از مدافعان بی چون و چرای اسراییل است و پیوسته بدان تاکید می کند، در حالی که نسل کشی آنان را به عیان می بیند.
کشوری چون اتریش که بخشی از میراثش بیزانسی است و پیوسته در طول تاریخ جدید کوشیده بود تعادلی در رابطه خود با بلوک شرق و غرب ایجاد کند، هم اکنون بی محابا از اسراییل طرفداری می کند. حال آنکه همین اتریش در جریان جنگ بوسنی بیشترین کمک را به آوارگان آنها ارایه کرد و سیاستی بسیار متوازن اختیار کرد. هواداری کشورهایی چون مجارستان و چک تا حدودی مفهوم است، امّا در مورد اطریش به واقع تحولی رخ داده است.
این تحولات فراوان و چند لایه است، امّا به احتمال فراوان در خود فرورفتگی ناشی از جنگ اوکراین و ترس از روسیه را در این میان سهم بزرگی است. چنانکه گفتیم در اینجا آنچه مهم است «دفع غیر خودی» است که در مورد غزه، از نظر اینان فلسطینی ها غیر خودی و اسراییلی ها خودی هستند.
8- راست گرایی دینی: هم اکنون با نوع شدیدی از راستگرایی دینی مواجه هستیم. خصوصاً در بین مسیحیان اونجلیکان امریکایی، یهودیان ارتدوکس و اولترا ارتدوکس و نیز هندوها. آنچه در اینجا اهمیت دارد نوع اول و دوم است.
سابقه اونجلیکال ها به قرن های هجدهم و نوزهم بازمی گردد، امّا جهش بزرگ آنان به پس از انتخابات ریگان در اوایل دهه هشتاد مربوط می شود. سقوط بلوک شرق این جریان را تشدید کرد و در دوران ترامپ به اوج خود رسید و هم اکنون در موقعیتی نیرومندتر از دوران ترامپ قرار دارد.
قبلاً در همین کلاب علوم سیاسی درباره نسبت «راستگرایی دینی و جنگ غزه» صحبت شد. هدف تکرار آن نکات نیست. مسیله این است که در طی ماه های پس از جنگ غزه این جریان پیوسته نیرومندتر شده و با جنجال آفرینی های اخیر ترامپ که خود را برای انتخابات جدید آماده می کند، شدت یافته است.
اینان تفکراتی آخرالزمانی دارند و فلاح و رستگاری شخصی و جمعی و بلکه ملی خود را در خدمت به یهودیان و اسراییل می دانند. خواهان تجمع یهودیان در فلسطین و ساختن مجدد معبد سلیمان هستند و اینکه این معبد می باید بر روی خرابه های مسجدالاقصی ساخته شود. و این لازمه فرود عیسی مسیح(ع) است که با فرود او مسیحیان به رستگاری نهایی می رسند و جهان گلستان می شود. آنها صریحاً می گویند و معتقد هستند که عزت و سروری امریکا مرتبط است با پشتیبانی آنها از اسراییل و در خدمت او بودن. این بیش از آنکه جریانی سیاسی باشد، اعتقادی است، اگرچه سیاست بازان از پتانسیل آن بهره برده و می برند.
این نوع تفکرات هم اکنون در اوج خود قرار دارد و آنچنان صحنه گردانی می کند که امریکایی های غیر اونجلیکال را هم تحت تاثیر قرار داده و می دهد. سیاست دولت بایدن عمیقاً متاثر از این جریان بوده و هست. مخصوصاً که ترامپ و همفکرانش بیشترین فشار را از این نقطه به دولت او وارد می سازند.
9- این راستگرایی به واقع افراطی، برخی از یهودیان خصوصاً داخل اسراییل و حتی هندوها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. اینکه خاخام معتبری بگوید که کودکان فلسطینی را می توان کشت، بدان دلیل که اگر او بزرگ شوند، تو را خواهند کشت و لذا می توان هم اکنون چنین کرد، حاکی از راستگرایی لگام گسیخته است. و یا آنکه بگوید زنان را نیز می توان کشت چراکه اینان پرورش دهنده کسانی هستند که در آینده در برابرت می ایستند، لذا کشتن اینان نیز بلامانع است.
به احتمال فراوان چنین دیدگاه هایی و چنین تفسیرهایی از متون یهودی برای اولین بار است که مطرح می شود. اگرچه تورات عمدتاً داستان فرازونشیب های قوم یهود است و به همین دلیل در خدمت این قوم بوده و هست و مشتمل بر فرازهایی نژادگرایانه است، امّا به نظر می آید چنین تفسیرهایی نتیجه تاثر آنان از دیدگاه های آخرالزمانی اونجلیکال ها و اصرار آنان بر برگزیده بودن قوم یهود، می باشد. اونجلیکال ها معتقدند که باید در خدمت یهودیان باشند، حتی اگر آنان افراد صالحی نباشند. صرف تعلق بدین قوم برای خدمت بدان ها، کافی است.
در برخی از اسفار عهد عتیق، همچون سفر سموییل اول، آیاتی یافت می شود که از یهودیان می خواهد که دشمن خود را با شدت و حدّت از میان بردارند و حتی حیوانات آنها را. بعضاً چنین آیاتی در سفر تثنیه هم وجود دارد، امّا چنین آیاتی باید در پرتو سایر آیات عهد عتیق مورد بررسی قرار گیرد. مضافاً که مهمترین فرمان ده فرمان معروف موسی، «قتل مکن» است. اینکه خاخام و بلکه خاخام هایی چنین بگویند حاکی از تسلط بی چون وچرای رادیکالیسم دینی است.
مضافاً که این احکام در مورد ساکنان فلسطین داده می شود و نه بازماندگان نازی ها. اینان هزاران سال است که در این سرزمین زندگی می کنند و پیوسته تا دهه های اخیر در کنار یهودیان زندگانی مسالمت آمیزی داشته اند و واقعیت این است که که تنش ایجاد شده نه از جانب، آنها که از جانب طرف مقابل بوده است.
نکته دیگر رشد اندیشه آخرالزمانی در بین خود یهودیان اسراییلی است. نخست وزیر اسبق اسراییل یهود باراک در هفته گذشته در مصاحبه با یکی از کانال های تلویزیونی فرانسه گفت نتانیاهو اسیر وزرای راستگرایش است و اینان خواهان ادامه و توسعه درگیری ها هستند چراکه معتقدند این لازمه ظهور «مسیحا» است که قوم یهود را به سروری مطلق می رساند.
10- شرایط در جهان عرب: این واقعیت است که برخی از رژیم ها و برخی از احزاب و گروه های عربی به معنای واقعی اسراییل دوست هستند. اسراییل در این کشورها نفوذ فراوانی دارد و اینان از این نفوذ استقبال می کنند، چراکه این نفوذ در خدمت منافع سیاسی و تجاری و امنیتی آنها است. این جریانی جدید است و در سالیان اخیر توسعه کمی و کیفی فراوانی یافته است.
به جز این، کشورها و نیز گروه های دینی و قومی دیگری، وجود دارند که پیروزی ایران و متحدانش را برنمی تابند، اگرچه مخالف اسراییلی ها هستند. زیرا آن را در تعارض با تعادل اجتماعی – سیاسی و دینی – فرهنگی خود و موقعیت و آینده خود می دانند. این نکته خصوصاً پس از حمله موشکی ایران به مراتب قابل لمس تر است.
اگرچه قابل انکار نیست که بخش وسیعی از افکار عمومی آنان چنین نیست، امّا واقعیت یاد شده اساساً قابل مقایسه با آنچه در دهه های گذشته وجود داشت، نیست. در گذشته کلاً چنین بود و هیچ رژیم و گروهی جرات نمی کرد مواضعی داشته باشد، که هم اکنون دارد. اجازه دهید که در مورد سه بند دیگر در جلسه ای دیگر صحبت شود.
این نشست در تاریخ 1402/9/29 در کلاب علوم سیاسی و موسسه مطالعات راهبردی اسلام معاصر (مرام) برگزار شد.
311311
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "ابعاد ژیوپلیتیکی جنگ غزه – تیتروز" هستید؟ با کلیک بر روی عمومی، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "ابعاد ژیوپلیتیکی جنگ غزه – تیتروز"، کلیک کنید.
