اردوغان از تأسیس شبکه فارسی زبان چه می خواهد؟

زاهد سباچی مدیر شبکه رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی نو در دانشگاه اولوداغ در اظهاراتی مداخله جویانه درباره ایران گفت: «ما تا پایان سال جاری شبکه تی آرتی فارسی را افتتاح خواهیم کرد. ما باید ایران را ناراحت و اذیت کنیم باید ایران را آشفته کنیم!». او درباره این روند گفت «ترکیه تنها کشوری است که در مقابل بحران های بین المللی به تنهایی قد علم کرده و رجزخوانی می کند. ترکیه تنها دولتی است که تلاش می کند روند بحران های بین المللی را به اطلاع افکار عمومی جهان برساند.

به این سبب بیش ازپیش هدف قرار گرفته است… . مجبور هستیم که با افتتاح کانال تلویزیونی فارسی ایران را به شدت ناراحت کنیم». این سخنان که از طرف مدیر شبکه دولتی رادیو و تلویزیون ترکیه بیان شد معرف اهداف ترکیه در درون ایران است به گونه ای که پیش از آغاز به کار شبکه فارسی تی آرتی مدیر ارشد این شبکه اهداف تأسیس شبکه را به روشنی و بدون هیچ پرده پوشی در یک جلسه عمومی بیان می کند و هدف از تأسیس چنین شبکه ای را آشفته سازی ایران عنوان می کند. آیا هم زمانی رویدادهای سوریه و اقدامات ترکیه برای سرنگونی رژیم بشار اسد و آغاز به کار شبکه فارسی زبان تی آرتی ترکیه تصادفی است یا اینکه با دقت این زمان برای آغاز به کار شبکه تعریف شده بود؟ دولت ترکیه در کنار دیگر فعالیت های مرتبط با ایران با تأسیس شبکه فارسی زبان تی آرتی در پی چه اهدافی است؟

پس از روی کارآمدن حزب اسلام گرای آ.ک.پ در سال ۲۰۰۲ بسیاری از نیروهای سیاسی رقیب ایرانی از تندروهای اصولگرا تا اصلاح طلبان و دیگر جریان های معتدل مذهبی منتقد وضع موجود معروف به نوگرایان دینی هرکدام با انگیزه های ویژه خود در ایران از به قدرت رسیدن این حزب استقبال کردند. بی آنکه با دقت و به صورت جدی به بررسی ابعاد این دگرگونی در فضای سیاسی ترکیه پرداخته شود. این سنت مألوفی در دهه های اخیر ایران است که نیازی به بررسی و مطالعه و تعمق درباره پدیده های سیاسی و اجتماعی و ابعاد و ریشه ها و کارکردها و پیامدهای آن وجود ندارد و بسته به شرایط و موقعیت با تصمیم های آنی و بی مطالعه اقداماتی انجام می شود و در صورت خطا بودن تصمیم ها و مواضع و سیاست ها و اقدامات هم کسی درباره هزینه های چنین خطاهایی مورد پرسش قرار نمی گیرد.

از همان آغاز به کار دولت ائتلافی به نخست وزیری آقای رجب طیب اردوغان این حزب سیاست منطقه ای خود را بر مبنای تنش صفر با همسایگان تعریف کرد. اما دیری نپایید که در پی سلسله اعتراضات در کشورهای آفریقایی و آسیای جنوب غربی موسوم به بهار عربی دولت ترکیه فاز جدیدی از دخالت های گسترده و بی حدومرز خود را در منطقه آغاز کرد. دخالت این کشور در رویدادهای تونس و مصر و لیبی و سوریه و حتی اعتراضات عراق به صورت علنی گسترده و حتی در برخی مواقع حمایت از گروه های معارض نظامی و تروریست هایی مانند داعش و نیز حضور نظامی ارتش ترکیه در عراق و سوریه و لیبی در میانه تحولات بود. نخستین تقابل ها میان سیاست های منطقه ای دولت ترکیه به رهبری آقای اردوغان با ایران در جریان بحران عراق در دوره نخست وزیری آقای نوری مالکی روی داد. با آغاز اعتراضات بخشی از جامعه سنی مذهب عراق در سال ۲۰۱۲ در استان انبار و برخی نقاط دیگر و تشدید بمب گذاری های القاعده عراق و افزایش تنش میان نوری مالکی با طارق هاشمی معاون وقت رئیس جمهوری عراق طارق هاشمی پس از سفر به عربستان به ترکیه گریخت. ترکیه از این دوره به اعمال فشار به دولت عراق و در مقابل نزدیکی به حزب دموکرات کردستان عراق و نیز جریان های معترض سنی مذهب عراق پرداخت.

ترکیه در این دوره به کمک داعش در عراق پرداخت. با آغاز اعتراضات سیاسی در سوریه و سپس حضور گروه های مسلح در این کشور ترکیه به دخالت همه جانبه و گسترده و آشکار در این بحران پرداخت. این رویدادها موجب تشدید رقابت های منطقه ای میان ترکیه با ایران شد. در بعد داخلی نیز حمایت آشکار ترکیه از برخی افراد تجزیه طلب ایرانی و حتی ارائه خدمات به این دسته در ترکیه ادامه داشت. با آغاز دور جدید بحران قفقاز از سال ۲۰۲۰ ترکیه به حمایت نظامی گسترده ای از باکو پرداخت و حتی به تحریک و ترغیب باکو به اشغال جنوب ارمنستان و استان سیونیک پرداخت تا ایران در مرزهای شمال غربی و شمالی خود دچار خفگی ژئوپلیتیک شود. هم زمان با این رویدادها فعالیت های راهبردی و نیز رسانه ای ترکیه در تقابل با ایران افزایش یافت. ازجمله این اقدامات تأسیس مؤسسه مطالعاتی ایرام (iram) در سال ۲۰۱۶ است که به صورت ویژه بر ایران و تحولات ایران و رصد اوضاع ایران تمرکز دارد.

این مؤسسه زیر نظر مقامات ارشد و نهادهای امنیتی ترکیه فعالیت می کند. این نخستین باری است که در سده معاصر چنین توجه گسترده ای از سوی ترکیه معطوف به ایران می شود. مطالعات مربوط به سیاست داخلی اقتصاد انرژی جامعه و فرهنگ شیعه شناسی و مسائل امنیتی و مسائل منطقه ای مرتبط با ایران از مهم ترین حوزه های مورد توجه مرکز مطالعات راهبردی ایران در ترکیه یا ایرام است. هدایت پایان نامه های تحصیلی با حمایت مالی دعوت از چهره های علمی و سیاسی ایرانی برای حضور در این مؤسسه و ارائه سخنرانی حضور مطالعاتی در ایران برگزاری کنفرانس ها و میزگردهای مختلف با محوریت مسائل ایران ازجمله فعالیت های این مؤسسه است.

در کنار این فعالیت های راهبردی و سیاسی دولت ترکیه از حوزه هنر و فرهنگی نیز غافل نبوده است و حتی به ترغیب بخش خصوصی برای ورود به این حیطه نیز منجر شده است. در همین زمینه ماهواره ترک ست دولت ترکیه مجوز پخش کانال تلویزیونی خصوصی به نام «Persiana Türkiye پرشیانا ترکیه» را صادر کرد. کانال تلویزیونی گروه رسانه ای پرشیا که دارای یک شرکت تولیدی فعال در برنامه های تلویزیونی رادیویی مجلات و رویدادهای فرهنگی و هنری است افتتاح شد. در دو سال گذشته گروه رسانه ای و کانال تلویزیونی «پرشیانا ترکیه» جشنواره های موسیقی و تعداد زیادی برنامه های فرهنگی و هنری در ترکیه برگزار کرد. همچنین برنامه های ویژه با حضور هنرمندان ترکیه ای و بین المللی از شبکه تلویزیونی جدید این گروه رسانه ای پخش و شوهای تلویزیونی ویژه را برگزار می کند.

یکی دیگر از فعالیت های مداخله گرایانه ترکیه درباره ایران که اقدامی نامناسب و در تقابل با حسن هم جواری دو کشور است راه اندازی و فعالیت مرکز مطالعات تبریز در ترکیه است. این مرکز که با حضور چند نفر از تجزیه طلبان پان ترک ایرانی مستقر در ترکیه و حضور نهادهای امنیتی ترکیه فعالیت خود را آغاز کرده در تلاش است که با تولید محتوا به فعالیت های افراطی قوم گرا در ایران جهت دهد. موضوعی که به صورت علنی تاکنون واکنش وزارت امور خارجه و دیگر نهادهای ایرانی را در پی نداشته است. مروری بر اقدامات و رویکردهای ترکیه درباره ایران نشان می دهد هرچند ترکیه به شدت متمرکز بر مباحث قومی و تحریک افراط گری قومی و پان ترکیسم در ایران است اما این تنها هدف ترکیه نیست و ترکیه اهداف راهبردی متنوعی را برای تضعیف نقش ایران در منطقه و تضعیف توان داخلی تعقیب می کند. ترکیه در این راه استفاده از نیروهای نفوذی را نیز به فرصتی برای پیشبرد اهداف خود در ایران قلمداد می کند.

در سال های گذشته در ارتباط با فعالیت های مغایر با حسن هم جواری دولت ترکیه در ایران اقدامات و پیگیری های دیپلماتیک محسوسی انجام نشده و نارضایتی کشورمان از فعالیت مؤسساتی مانند مؤسسه مطالعات تبریز و دیگر مراکز ضد ایرانی به اقدامات تلافی جویانه ای منجر نشده است. هرچند ممکن است استدلال شود که مؤسسات وابسته به نهادهای امنیتی ترکیه مثل مؤسسه مطالعات تبریز در داخل کشور ایران نفوذ بسیار ناچیز و غیرمحسوسی دارند اما این وضعیت موجب نمی شود تا دستگاه سیاست خارجی درباره وظایف ذاتی خود در دفاع از منافع ملت ایران کوتاهی کند. در سال های گذشته برخی تحلیلگران و نیروهای سیاسی خواهان استفاده از ظرفیت علویان ترکیه و ناراضیان کُرد ترکیه ای برای تأسیس مؤسساتی مانند مؤسسه مطالعات علویان و نیز مؤسسه مطالعات دیاربکر در ایران شده اند اما دولت ایران دراین باره به صورت واقع بینانه و معقولی چنین اجازه ای را صادر نکرده است و در این شرایط ایران استفاده از ابزارهای قومی و مذهبی برای اعمال فشار به ترکیه را ضروری ندانسته است.

اما استمرار فعالیت های ضد ایرانی ترکیه نمی تواند همچنان بی واکنش بماند. همچنین تلاش های ترکیه در قفقاز نیز از همین قاعده قوم گرایانه و برنامه های ترک گرایانه ناشی می شود. موضوعی که در صورت اصرار بر ادامه آن ممکن است موجب واکنش های مشابه در ایران و منطقه شود. استفاده ابزاری از قوم گرایی چه از سوی ترکیه انجام شود چه از سوی ایران بازی دو سر باختی است که مغایر منافع دو کشور محسوب می شود. هرچند ابعاد جمعیتی و ظرفیت های درخورتوجه علویان و کُردهای ترکیه برای دخالت های مشابه از طرف ایران ممکن است وسوسه برانگیز باشد ولی ادامه این رویکردها می تواند به صورت پیش بینی ناپذیری منافع هر دو کشور را درگیر خود کند. پس عقل و تدبیر حکمرانی این ضرورت را هویدا می کند که ایران و ترکیه با ابزارهای مؤثر دیپلماتیک برای کاهش مسائل موجود اقدام کنند تا راه برای تقویت همه جانبه مناسبات بیش ازپیش هموار شود. تجربه پیمان های منطقه ای مانند سعدآباد بغداد و سنتو با درنظرگرفتن شرایط جدید جهانی و منطقه ای می تواند راهنمای دو کشور برای طراحی آینده ای مبتنی بر همکاری های دوجانبه باشد. در غیراین صورت بازنده استمرار این روند منافع هر دو کشور خواهد بود.

*منبع: شرق

۳۱۱۳۱۱