مفهوم توکن در ارز دیجیتال

توکن در ارز دیجیتال به یک دارایی دیجیتال گفته می شود که روی بلاکچین های موجود ساخته شده و معمولاً نشان دهنده مالکیت یا ارزش خاصی در یک سیستم غیرمتمرکز است. برخلاف کوین ها که بلاکچین مستقل خودشان را دارند، توکن ها برای فعالیت به بلاکچین میزبان متکی هستند و کاربردهای متنوعی از پرداخت تا حق رأی و نمایندگی دارایی های فیزیکی را پوشش می دهند.

اگه تازه وارد دنیای هیجان انگیز ارزهای دیجیتال شدی، احتمالا با کلی اصطلاح و کلمه جدید روبرو شدی که ممکنه سرتو گیج کنن. یکی از این کلمات، «توکن» هست که حسابی هم توی این فضا سروصدا کرده. ولی واقعاً توکن چیه؟ چه فرقی با کوین داره؟ و اصلا به چه دردی می خوره؟ توی این مقاله می خوایم همه این سوال ها رو به زبانی ساده و خودمانی جواب بدیم تا دیگه هیچ ابهامی برات باقی نمونه.

تصور کن وارد یه شهربازی شدی. برای اینکه بتونی از بازی ها استفاده کنی، باید ژتون بخری. این ژتون ها به خودی خود ارزشی ندارن، اما توی شهربازی بهت اجازه میدن از وسایل بازی استفاده کنی یا حتی یه جایزه بگیری. توکن توی دنیای ارز دیجیتال هم یه چیزی شبیه همین ژتون هست، اما با کلی کاربرد و پیچیدگی بیشتر! آماده ای که قدم به قدم با هم بریم ته و توی این ماجرا رو دربیاریم؟

توکن در ارز دیجیتال چیست؟ (درک پایه و اساس)

برای اینکه بفهمیم توکن چیه، اول باید یه تصویر کلی از دنیای کریپتو داشته باشیم. توی این دنیا، دو تا موجود اصلی داریم: کوین ها و توکن ها. بیشتر افراد ممکنه هر دو رو به جای هم استفاده کنن، ولی از نظر فنی فرق های مهمی با هم دارن که دونستنش خیلی بهت کمک می کنه.

توکن به زبان خودمانی: ژتون دنیای بلاکچین!

خیلی ساده بخوام بگم، توکن یه جور دارایی دیجیتاله که روی یه بلاکچین دیگه ساخته میشه. یعنی خودش یه بلاکچین مستقل نداره و از زیرساخت های یه بلاکچین دیگه استفاده می کنه. مثلا، تتر (USDT) یه توکن هست که روی بلاکچین های مختلفی مثل اتریوم یا ترون فعالیت می کنه. پس تتر خودش یه بلاکچین مخصوص به خودش نداره. این دقیقا همون تفاوت کلیدیه که توکن رو از کوین جدا می کنه.

این توکن ها با استفاده از «قراردادهای هوشمند» (Smart Contracts) ساخته میشن که یه جور کد کامپیوتری هستن و خودشون به صورت خودکار اجرا میشن. مثل یه توافق نامه دیجیتالی که شرایط خاصی رو اجرا می کنه و هیچکس نمی تونه توش دست ببره. با توکن ها میتونی کارهای مختلفی انجام بدی؛ از پرداخت هزینه ها و خرید و فروش گرفته تا حق رای دادن توی یه پروژه یا حتی نمایندگی یه دارایی فیزیکی.

فرق اساسی کوین و توکن: یه مقایسه ساده

حالا که تعریف توکن رو فهمیدیم، بذار یه فرق بزرگ بین کوین و توکن رو برات توضیح بدم تا دیگه هیچوقت قاطی نکنی:

• کوین (Coin): ارزهای دیجیتالی هستن که بلاکچین اختصاصی خودشون رو دارن. بیت کوین (Bitcoin) که اولین و معروف ترین ارز دیجیتاله، یه کوینه. اتریوم (Ethereum)، سولانا (Solana) و کاردانو (Cardano) هم کوین هستن، چون هر کدوم بلاکچین مخصوص به خودشون رو دارن و به عنوان ارز بومی اون شبکه عمل می کنن. این کوین ها برای پرداخت کارمزد تراکنش ها و حفظ امنیت شبکه خودشون استفاده میشن.
• توکن (Token): دارایی های دیجیتالی هستن که روی بلاکچین های از قبل موجود ساخته میشن. مثلا، اگه یه توکن روی بلاکچین اتریوم ساخته بشه، بهش میگن توکن ERC-20. یا اگه روی بایننس اسمارت چین باشه، BEP-20 نامیده میشه. توکن ها نیازی به ساخت بلاکچین از صفر ندارن و همین باعث میشه ساختشون خیلی آسون تر و کم هزینه تر باشه. مثل شیبا اینو (SHIB) یا یونی سواپ (UNI) که همگی توکن هستن.

پس، اگه یه پروژه جدید بخواد وارد دنیای کریپتو بشه، میتونه یا یه بلاکچین مستقل بسازه (که خیلی سخته و پرهزینه) یا اینکه روی یه بلاکچین موجود (مثل اتریوم) توکن خودشو ایجاد کنه (که هم سریع تره و هم آسون تر).

تاریخچه جذاب توکن ها: از کجا شروع شدیم؟

داستان توکن ها خیلی قدیمی نیست، اما پر از اتفاقات جالبه. همه چیز با ایده های اولیه شروع شد و بعد با یه انقلاب تکنولوژی به اینجا رسید که امروز می بینیم.

جرقه های اولیه: مسترکوین و ایده های خاص

همه چیز از سال 2012 شروع شد، زمانی که یه پروژه به اسم مسترکوین (Mastercoin) اومد و ایده های جدیدی رو مطرح کرد. این پروژه اولین تلاش برای ساخت یه لایه جدید روی بیت کوین بود که می خواست قابلیت های بیشتری رو به دنیای ارزهای دیجیتال اضافه کنه. مسترکوین نشون داد که میشه بدون ساخت یه بلاکچین کاملا جدید، از زیرساخت های موجود استفاده کرد و قابلیت های تازه ای خلق کرد.

اتریوم، قراردادهای هوشمند و انقلاب ERC-20

اما انقلاب واقعی توی دنیای توکن ها با ظهور اتریوم در سال 2015 اتفاق افتاد. «ویتالیک بوترین» (Vitalik Buterin) خالق اتریوم، یه ایده شگفت انگیز آورد: «قراردادهای هوشمند». این قراردادها مثل یه کد کامپیوتری عمل می کنن که خودشون قوانین رو اجرا می کنن و دیگه نیازی به دخالت انسان یا یه واسطه نیست. با اتریوم و استاندارد ERC-20، ساخت توکن برای همه ممکن شد. یعنی هر کسی می تونست با کمی دانش برنامه نویسی، توکن خودش رو روی بلاکچین اتریوم بسازه. همین شد که سیل عظیمی از پروژه ها و ایده های جدید وارد این حوزه شدن.

دوران طلایی ICOها و بعدش چی شد؟

سال 2017 رو میشه سال رونق «عرضه اولیه کوین» یا ICO (Initial Coin Offering) دونست. پروژه ها میومدن و توکن های خودشون رو به مردم می فروختن تا سرمایه جذب کنن. بعضی از این ICOها باورنکردنی بودن؛ مثلا پروژه ای مثل ایاس (EOS) توی یک سال بیشتر از 4 میلیارد دلار سرمایه جمع کرد! این موفقیت ها باعث شد هزاران پروژه جدید وارد بازار بشن و همه دنبال فرصتی برای پولدار شدن بودن.

اما خب، هر بازاری که داغ میشه، کلاهبردارها هم از راه میرسن. چون قانون و نظارت خاصی نبود، هر کسی می تونست با یه وایت پیپر (نقشه راه پروژه) الکی و یه سایت ساده، میلیون ها دلار پول جمع کنه و بعدش غیب بشه! همین شد که حباب ICO در اواخر سال 2018 ترکید و خیلی ها سرمایه شون رو از دست دادن. تحقیقات نشون داد که بخش زیادی از این پروژه ها یا کلاهبرداری بودن یا نتونستن به وعده هاشون عمل کنن.

ظهور IEOها و برگشتن اعتماد (نسبی)

بعد از ترکیدن حباب ICO، صرافی های بزرگ وارد عمل شدن و مفهوم جدیدی به اسم «عرضه اولیه صرافی» یا IEO (Initial Exchange Offering) رو معرفی کردن. توی این روش، صرافی های معتبر مثل بایننس (Binance) خودشون مسئولیت بررسی پروژه ها و عرضه توکن ها رو به عهده می گرفتن. با این کار، اعتماد یه ذره برگشت، چون مردم می دونستن که حداقل یه صرافی معتبر پشت این پروژه هست. پروژه های موفقی هم از این طریق راه افتادن، ولی خب هنوز هم باید حسابی حواستو جمع می کردی.

توکن ها امروز کجا ایستاده اند؟ (DeFi، NFT و آینده وب3)

امروزه توکن ها دیگه یه بخش جدانشدنی از دنیای بلاکچین شدن. با اومدن «امور مالی غیرمتمرکز» یا DeFi (Decentralized Finance) و «توکن های غیرمثلی» یا NFT (Non-Fungible Tokens)، کاربردهای توکن ها خیلی فراتر از جمع آوری سرمایه رفت. حالا توکن ها توی همه چیز نقش دارن؛ از وام دهی و وام گیری گرفته تا خرید آثار هنری دیجیتال و مشارکت توی تصمیم گیری های پروژه ها. همینطور که تکنولوژی های جدیدی مثل Layer 2 دارن پیشرفت می کنن، آینده توکن ها هم روشن تر از همیشه به نظر میرسه.

توکن ها چطور کار می کنن؟ (یه نگاه از نزدیک)

وقتی می گیم توکن ها روی بلاکچین های دیگه ساخته میشن، ممکنه برات سوال پیش بیاد که دقیقا منظورش چیه؟ بذار یه کم از پشت پرده فنی ماجرا برات بگم، البته به زبون ساده!

قراردادهای هوشمند: مغز متفکر توکن ها

موتور محرک توکن ها، همون قراردادهای هوشمند هستن که قبلا بهشون اشاره کردم. این قراردادها در واقع یه تیکه کد برنامه نویسی شده ان که روی بلاکچین اجرا میشن. توی این کدها، همه قوانین مربوط به توکن نوشته شده؛ مثلا: تعداد کل توکن ها چقدره؟ چطور میتونن جابه جا بشن؟ کی میتونه اونها رو بسوزه (از بین ببره)؟

وقتی یه توکن ساخته میشه، این قرارداد هوشمند یه آدرس خاص روی بلاکچین پیدا می کنه. هر وقت شما یه توکن رو جابه جا می کنی یا باهاش کاری انجام میدی، در واقع داری با این قرارداد هوشمند تعامل می کنی و اون هم طبق قوانین از پیش تعیین شده، کارتو انجام میده. جالبه نه؟

بلاکچین میزبان: جایی که توکن ها زندگی می کنن

توکن ها برای اینکه بتونن وجود داشته باشن و جابه جا بشن، به یه بلاکچین مادر نیاز دارن. این بلاکچین میزبان، امنیت و زیرساخت لازم رو برای توکن فراهم می کنه. فکر کن تو یه ساختمون بزرگ زندگی می کنی (بلاکچین) و هر واحد از این ساختمون (توکن) قوانین خاص خودشو داره، ولی همه از برق و آب و امنیت کل ساختمون استفاده می کنن.

مثلا، توکن های ERC-20 روی بلاکچین اتریوم زندگی می کنن. این یعنی همه تراکنش های مربوط به این توکن ها توسط شبکه اتریوم پردازش و تأیید میشن و از امنیت بالای شبکه اتریوم بهره مند میشن. اگه بلاکچین اتریوم امن باشه، توکن هایی که روش ساخته شدن هم امنیتشون تضمین میشه. اینجوری پروژه ها دیگه نیازی به ساخت یه شبکه بلاکچینی از صفر ندارن و میتونن روی اصل کارشون که همون کاربرد توکن هست، تمرکز کنن.

کاربردهای جالب و متنوع توکن ها: فقط خرید و فروش نیست!

توکن ها فقط برای خرید و فروش و معامله نیستن. این دارایی های دیجیتالی کاربردهای خیلی گسترده ای دارن که بعضیاشون واقعا شگفت انگیزن. بیا با هم چندتا از مهم ترینشون رو ببینیم:

• پرداخت و جابه جایی پول: یکی از اصلی ترین کاربردهاست. استیبل کوین ها (مثل تتر) نمونه بارز این کاربردن که ارزششون به یه ارز فیات (مثل دلار) گره خورده و میتونی ازشون برای پرداخت های روزانه یا جابه جایی پول بین صرافی ها استفاده کنی.
• سرمایه گذاری و جمع آوری سرمایه: این همون کاری بود که ICOها انجام میدادن. پروژه های جدید توکن های خودشون رو میفروشن تا سرمایه لازم برای توسعه رو جمع کنن. تو هم میتونی با خرید این توکن ها، روی آینده اون پروژه سرمایه گذاری کنی.
• حق رأی و مشارکت در پروژه ها (Governance): خیلی از پروژه های غیرمتمرکز (DAOها) از توکن های حاکمیتی استفاده می کنن. اگه این توکن ها رو داشته باشی، میتونی توی تصمیم گیری های مهم پروژه، مثل تغییرات پروتکل یا نحوه تخصیص بودجه، رأی بدی. یعنی قدرت دست خود جامعه اس!
• نمایندگی دارایی های واقعی (RWA): فکر کن یه تیکه از یه خونه یا یه شمش طلا رو به صورت توکن داشته باشی. این توکن ها میتونن مالکیت یه دارایی فیزیکی رو روی بلاکچین نشون بدن و اینجوری خرید و فروش و تقسیم کردنش خیلی آسون تر میشه.
• دسترسی به خدمات و محصولات: بعضی از توکن ها، توکن های کاربردی هستن و برای دسترسی به یه سرویس یا محصول خاص توی یه پلتفرم استفاده میشن. مثلا اگه توکن BAT رو داشته باشی، میتونی توی مرورگر بریو (Brave) تبلیغات رو حذف کنی یا محتوای ویژه ببینی.
• دنیای بازی ها و کلکسیون های دیجیتال (NFT): NFTها یه نوع خاص از توکن ها هستن که هر کدومشون یه دونه ان و منحصربه فردن. میتونن یه اثر هنری دیجیتال، یه آیتم توی بازی، یا حتی یه تیکه زمین توی متاورس باشن. این توکن ها صنعت هنر و بازی رو زیر و رو کردن.
• DeFi و دنیای مالی غیرمتمرکز: توی دیفای، توکن ها نقش اساسی دارن. از وام دهی و وام گیری بدون نیاز به بانک، تا استیکینگ و تامین نقدینگی، همه این کارها با توکن ها انجام میشن.
• مدیریت هویت و ردیابی: توکن ها حتی میتونن برای احراز هویت غیرمتمرکز یا ردیابی محصولات توی زنجیره تامین (مثلا بفهمی یه محصول از کجا اومده و دست کی به دستت رسیده) استفاده بشن.

انواع توکن ها: این همه توکن رو بشناس!

حالا که با کاربردهای توکن آشنا شدی، وقتشه که با انواع مختلفشون هم آشنا بشی. توکن ها خیلی متنوعن و هر کدوم برای یه هدف خاص طراحی شدن. دسته بندی های مختلفی وجود داره، ولی مهم ترینشون اینا هستن:

توکن های مثلی (Fungible Tokens): هر واحدش با اون یکی فرقی نداره!

توکن های مثلی همونایی هستن که هر واحدشون دقیقا مثل واحد دیگه اشه و میتونی با هم عوضشون کنی، بدون اینکه ارزشی از دست بره. مثلا، یه اسکناس 10 هزار تومنی با یه اسکناس 10 هزار تومنی دیگه هیچ فرقی نداره. توی دنیای کریپتو هم بیت کوین و تتر توکن های مثلی هستن. یعنی یه واحد تتر دقیقا مثل یه واحد تتر دیگه اس. بیشتر توکن های رایج توی بازار مثلی هستن.

توکن های غیرمثلی (Non-Fungible Tokens – NFT): هر کدوم یه دونه است!

برعکس توکن های مثلی، NFTها منحصربه فردن و نمیشه اونا رو با هم عوض کرد. هر NFT یه کد شناسایی خاص داره که اونو از بقیه جدا می کنه. فکر کن به تابلو نقاشی مونالیزا؛ فقط یه دونه ازش وجود داره. NFTها هم همینطورن. میتونن یه عکس، یه فیلم، یه آهنگ، یه آیتم توی بازی، یا حتی سند مالکیت یه زمین توی متاورس باشن. این توکن ها دنیای هنر و کلکسیون رو متحول کردن.

توکن های کاربردی (Utility Tokens): برای استفاده از یه سرویس خاص

این توکن ها برای این ساخته شدن که بهت اجازه بدن از یه محصول یا سرویس خاص توی یه پلتفرم استفاده کنی. یعنی داشتن این توکن مثل داشتن یه کارت اعتباره که فقط توی اون فروشگاه خاص کاربرد داره. مثلا، توکن BAT که قبلا گفتم، برای سرویس های مرورگر Brave کاربرد داره یا توکن LINK برای پرداخت هزینه های اوراکل چین لینک استفاده میشه. ارزش این توکن ها معمولا به میزان استفاده و تقاضا برای اون سرویس بستگی داره.

توکن های اوراق بهادار (Security Tokens): سهام دیجیتال شما!

توکن های اوراق بهادار شبیه سهام شرکت ها توی بازار بورس هستن. یعنی اگه این توکن ها رو داشته باشی، بخشی از مالکیت یه دارایی (مثلا یه شرکت، یه ملک، یا یه پروژه) رو داری و ممکنه بهت حق سود (سود سهام) هم بدن. این توکن ها معمولا تحت قوانین سختگیرانه سازمان های نظارتی (مثل SEC در آمریکا) هستن، چون شبیه اوراق بهادار سنتی عمل می کنن. معیار تشخیصشون هم معمولاً تست هاوی (Howey Test) هست.

طبق تست هاوی، هر دارایی که شرایط زیر را داشته باشد، اوراق بهادار است:

• یک سرمایه گذاری مالی باشد.
• در آن انتظار سود تعریف شده باشد.
• در یک شرکت ثبت شود.
• این سود باید از فعالیت یک شخص ثالث به دست آید.

توکن های حاکمیتی (Governance Tokens): حق رای شما تو دنیای کریپتو

این توکن ها به دارندگانشون حق رأی میدن تا توی تصمیم گیری های مربوط به آینده یه پروتکل یا پروژه غیرمتمرکز شرکت کنن. مثلا، اگه توکن UNI (یونی سواپ) رو داشته باشی، میتونی توی رای گیری ها شرکت کنی و نظرتو درباره تغییرات مهم توی صرافی یونی سواپ اعلام کنی. این توکن ها پایه و اساس سازمان های خودمختار غیرمتمرکز (DAO) هستن.

استیبل کوین ها (Stablecoins): پناهگاه امن از نوسانات!

استیبل کوین ها نوعی توکن هستن که ارزششون به یه دارایی باثبات (مثل دلار آمریکا یا طلا) گره خورده. هدفشون اینه که از نوسانات شدید بازار کریپتو در امان باشن. چهار نوع اصلی دارن:

• با پشتوانه پول های سنتی (فیات): مثل تتر (USDT) و یو اس دی کوین (USDC) که ارزششون 1 به 1 با دلار آمریکاست.
• با پشتوانه کالا: مثل پکس گلد (PAXG) که ارزشش به قیمت طلا گره خورده.
• با پشتوانه رمزارزها: مثل دای (DAI) که پشتوانه اش ترکیبی از چند رمزارز دیگه هست.
• الگوریتمی: این دسته از استیبل کوین ها پشتوانه مستقیمی ندارن و با استفاده از الگوریتم های پیچیده سعی می کنن ارزششون رو ثابت نگه دارن.

رپد توکن ها (Wrapped Tokens): پل ارتباطی بلاکچین ها

رپد توکن ها (Wrapped Tokens) برای حل مشکل ارتباط بین بلاکچین های مختلف ساخته شدن. مثلا، بیت کوین روی بلاکچین خودش کار می کنه و نمیتونه مستقیم با بلاکچین اتریوم ارتباط برقرار کنه. اینجا رپد بیت کوین (WBTC) وارد میشه. WBTC یه توکن ERC-20 روی اتریومه که ارزشش دقیقا معادل یه بیت کوین اصلیه و بهت اجازه میده از بیت کوینت توی برنامه های دیفای روی اتریوم استفاده کنی.

توکن های هواداری (Fan Tokens): نزدیک تر به تیم مورد علاقه ات!

این توکن ها به هواداران تیم های ورزشی، هنرمندان یا برندها این امکان رو میدن که به جامعه مورد علاقه شون نزدیک تر بشن و توی تصمیمات کوچیکشون (مثل طراحی لباس تیم یا آهنگ بعدی) رأی بدن. همچنین میتونی باهاشون کالاها و خدمات ویژه بخری. چیلیز (Chiliz) و توکن های فن ورزشی مثل فن توکن پاری سن ژرمن (PSG) نمونه هایی از این توکن ها هستن.

توکن های اجتماعی (Social Tokens): جامعه ای از جنس کریپتو

توکن های اجتماعی شبیه توکن های هواداری هستن، اما بیشتر روی ارتباط بین افراد توی یه جامعه یا حمایت از یه اینفلوئنسر خاص تمرکز دارن. اگه این توکن ها رو داشته باشی، ممکنه به محتوای اختصاصی دسترسی پیدا کنی یا توی گروه های خاص عضو بشی. هدفشون تقویت حس تعلق و ایجاد یه اقتصاد داخلی توی اون جامعه اس.

توکن های سهمی (Equity Tokens): مالکیت شرکت به روش بلاکچینی

توکن های سهمی (Equity Tokens) همونطور که از اسمشون پیداست، نماینده سهم تو از یه شرکت یا پروژه هستن. اینا یه زیرمجموعه از توکن های اوراق بهادار محسوب میشن و بهت حق مالکیت روی یه دارایی واقعی رو میدن، اما به صورت دیجیتال روی بلاکچین. با این توکن ها، شرکت ها میتونن سهامشون رو بدون دردسرهای IPO (عرضه اولیه عمومی) سنتی، روی بلاکچین منتشر کنن.

توکن های دارایی دنیای واقعی (RWA): دارایی های واقعی، روی بلاکچین!

این توکن ها میان دارایی های فیزیکی دنیای واقعی (مثل ملک، طلا، سهام شرکت ها و حتی آثار هنری) رو روی بلاکچین به صورت دیجیتال نشون میدن. با این کار، مالکیت و تراکنش ها شفاف و غیرقابل تغییر ثبت میشه و دسترسی به بازارهای سرمایه آسون تر و هزینه ها کمتر میشه. این حوزه پتانسیل رشد خیلی زیادی داره.

توکن های بانکی (CBDC): پول دیجیتال دولت ها

CBDC مخفف Central Bank Digital Currency هست، یعنی «ارز دیجیتال بانک مرکزی». اینا توکن هایی هستن که توسط بانک های مرکزی کشورها تولید و پشتیبانی میشن و نسخه دیجیتال پول های رایج (فیات) هر کشورن. با اینکه از فناوری بلاکچین استفاده می کنن، ولی با رمزارزهای غیرمتمرکز فرق دارن، چون توسط دولت ها کنترل میشن و تراکنش هاشون قابل پیگیریه. مثلا می تونه همون ریال دیجیتال ما باشه.

استانداردهای مهم توکن سازی: الفبای ساخت توکن ها

برای اینکه توکن ها بتونن روی بلاکچین های مختلف کار کنن و با کیف پول ها و صرافی ها سازگار باشن، باید یه سری قوانین و استانداردها رو رعایت کنن. این استانداردها مثل دستورالعمل های آشپزی میمونن؛ اگه درست رعایت نشن، غذات خوب از آب در نمیاد! بیا مهم تریناشونو بشناسیم:

• ERC-20: این استاندارد پدر توکن های مثلی روی بلاکچین اتریومه. اکثر توکن هایی که توی بازار می بینی (به جز خود اتر) از این استاندارد استفاده می کنن.
• ERC-721: این یکی استاندارد طلایی برای ساخت NFTها روی اتریومه. اگه یه NFT داری، احتمالا از این استاندارد استفاده می کنه، چون هر توکن باید منحصربه فرد باشه.
• ERC-1155: یه استاندارد پیشرفته تر روی اتریوم که هم میتونه توکن های مثلی بسازه و هم غیرمثلی رو توی یه قرارداد هوشمند مدیریت کنه. فکر کن هم میتونی سکه بسازی، هم ژتون!
• BEP-20: این استاندارد برای ساخت توکن ها روی «بایننس اسمارت چین» (Binance Smart Chain) یا همون BSC هست. خیلی شبیه ERC-20 عمل می کنه، ولی معمولا کارمزد تراکنش هاش کمتره و سرعتش بیشتر.
• TRC-20: این استاندارد روی شبکه ترون (Tron) کاربرد داره. ترون هم یه بلاکچین سریعه و برای انتقال توکن ها با کارمزد پایین خوبه.
• SPL: اگه با بلاکچین سولانا (Solana) سروکار داشته باشی، توکن ها معمولا از این استاندارد استفاده می کنن. سولانا به خاطر سرعت و مقیاس پذیری بالاش معروفه.
• BRC-20: این یه استاندارد نسبتا جدیده که به صورت آزمایشی برای ساخت توکن ها روی خود بلاکچین بیت کوین استفاده میشه. قبلا بیت کوین قابلیت توکن سازی نداشت، ولی با پروتکل Ordinals این امکان فراهم شده.

چطور یه توکن بسازیم؟ (آیا واقعاً هر کسی می تونه؟)

شاید برات سوال پیش اومده باشه که آیا من هم میتونم یه توکن بسازم؟ جوابش آره، ساخت توکن از چیزی که فکرشو می کنی آسون تره، اما ارزش آفرینی با اون یه داستان دیگه اس!

مراحل کلی ساخت: ساده تر از اونی که فکرشو بکنی!

ببین، ساخت یه توکن خیلی پیچیده نیست. مراحل کلیش ایناس:

1. شبکه مناسب رو انتخاب کن: اول باید تصمیم بگیری توکنت روی کدوم بلاکچین ساخته بشه. اتریوم، بایننس اسمارت چین، ترون یا سولانا؟ هر کدوم مزایا و معایب خودشون رو دارن. مثلا ساخت توکن روی اتریوم گرون تر از بایننس اسمارت چینه.
2. زبان برنامه نویسی رو بشناس: هر بلاکچینی با یه زبان برنامه نویسی خاص سازگاره. مثلا اتریوم از «سالیدیتی» (Solidity) استفاده می کنه و سولانا از «راست» (Rust).
3. قرارداد هوشمند رو بنویس: باید کد قرارداد هوشمند توکنت رو بنویسی. این کد شامل قوانینی مثل تعداد کل توکن ها، نمادش، تعداد اعشار و قابلیت های دیگه هست. نگران نباش، کلی قالب آماده هم هست که میتونی ازشون استفاده کنی و فقط یه سری جزئیات رو تغییر بدی.
4. توکن رو روی شبکه منتشر کن: بعد از اینکه قرارداد هوشمند رو نوشتی، باید اونو روی بلاکچین انتخابیت مستقر (Deploy) کنی. این کار یه کارمزد کوچیک شبکه داره و بعدش توکنت رسما متولد میشه!

یه هشدار جدی: ساخت توکن آسونه، ارزش آفرینی سخته!

همین جا یه نکته خیلی مهم رو بهت بگم: ساخت یه توکن ممکنه توی کمتر از یک ساعت و با هزینه خیلی کم انجام بشه. ولی این به این معنی نیست که توکنت ارزش داره! متأسفانه، آسون بودن ساخت توکن باعث شده یه عده کلاهبردار هم از این فرصت سوءاستفاده کنن و توکن های بی ارزش بسازن و به مردم قالب کنن.

اگه یه توکن کاربرد و هدف واقعی نداشته باشه، هیچ ارزشی هم نداره. یه توکن واقعی باید یه مشکل رو حل کنه، یه سرویس رو ارائه بده یا یه جامعه رو بسازه. تا زمانی که یه پروژه نتونه ارزش واقعی ایجاد کنه و توی صرافی های معتبر لیست بشه، توکن اون پروژه در حد یه اسم روی کاغذ باقی میمونه. پس اگه خواستی روی یه توکن سرمایه گذاری کنی، حتما حسابی تحقیق کن و چشم بسته تصمیم نگیر.

قیمت توکن ها از کجا میاد؟ عوامل موثر بر ارزش گذاری

یکی از سوالات مهم اینه که وقتی هیچ نهاد مرکزی پشت توکن ها نیست، قیمت اونا چطوری تعیین میشه؟ در واقع، یه سری عوامل روی قیمت توکن ها تاثیر میذارن که دونستنشون برای هر سرمایه گذاری واجبه:

• عرضه و تقاضا: قانون بازار کریپتو: این مهم ترین عامل تعیین کننده قیمت هر چیزیه، چه توی دنیای واقعی، چه توی دنیای کریپتو. اگه تقاضا برای یه توکن زیاد باشه و عرضه اش کم، قیمتش میره بالا. برعکسش هم صادقه. تعداد کل توکن ها (Total Supply) و تعداد توکن های در گردش (Circulating Supply) هم اینجا خیلی مهمن. پروژه ها گاهی اوقات برای افزایش کمیابی و ارزش توکن، دست به «توکن سوزی» (Token Burning) میزنن.
• کاربرد و هدف واقعی پروژه: اگه یه توکن یه مشکل واقعی رو حل کنه یا یه سرویس کاربردی ارائه بده، خب طبیعتا قیمتش هم بالاتر میره. توکنی که صرفا برای سوداگری ساخته شده باشه و هیچ کاربردی نداشته باشه، دیر یا زود ارزششو از دست میده.
• اعتبار تیم توسعه دهنده و نقشه راه پروژه: کی پشت این پروژه اس؟ آیا تیمش تجربه داره؟ آیا نقشه راه و اهدافش مشخص و قابل دستیابی هستن؟ اینا همه روی اعتماد مردم و در نتیجه قیمت توکن تاثیر میذارن.
• رقابت در بازار: آیا توکن های مشابهی هم وجود دارن؟ رقبا چه کاری انجام میدن؟ هرچی رقابت بیشتر باشه، پروژه باید نوآورانه تر باشه تا بتونه خودشو ثابت کنه.
• لیست شدن در صرافی های معتبر (همون اثر بایننس معروف!): وقتی یه توکن توی صرافی های بزرگ و معتبر مثل بایننس یا کوین بیس لیست میشه، دسترسی بهش آسون تر میشه و تعداد خریدارانش بیشتر میشه. این معمولا باعث یه رشد قیمت چشمگیر میشه که بهش «اثر بایننس» هم میگن.
• اخبار و اتفاقات مهم: هر خبر مثبت یا منفی درباره یه پروژه یا حتی کل بازار کریپتو، میتونه روی قیمت توکن ها تاثیر بذاره. از شراکت های جدید گرفته تا اخبار قانون گذاری، همه مهمن.

بهترین کیف پول برای توکن ها: دارایی هات رو کجا نگهداری کنی؟

کیف پول ها توی دنیای کریپتو مثل حساب بانکی شما هستن، ولی با این فرق که شما خودتون مسئول امنیت پولتون هستین. برای نگهداری توکن ها، خوشبختانه نیازی به کیف پول اختصاصی برای هر توکن نیست. چون توکن ها روی یه بلاکچین میزبان ساخته میشن، میتونن توی کیف پول های سازگار با اون بلاکچین نگهداری بشن.

مثلا، اگه یه توکن ERC-20 (روی اتریوم) داشته باشی، میتونی اونو توی کیف پول های اتریومی مثل متامسک (MetaMask) یا تراست والت (Trust Wallet) نگهداری کنی. همینطور برای توکن های BEP-20 (روی بایننس اسمارت چین) هم همین کیف پول ها قابل استفاده ان. این کیف پول ها بهت این امکان رو میدن که به راحتی توکن های مختلف رو اضافه و مدیریت کنی.

همیشه سعی کن از کیف پول های معتبر و امن استفاده کنی. کیف پول های سخت افزاری مثل لجر (Ledger) یا ترزور (Trezor) هم امن ترین گزینه برای نگهداری مقادیر زیاد توکن هستن، چون دارایی هات رو به صورت آفلاین نگه میدارن و از حملات هکرها در امان میمونن.

چطور توکن بخریم و بفروشیم؟ (یه راهنمای ساده)

خب، حالا که همه چیزو درباره توکن ها فهمیدی، حتما دوست داری بدونی چطور میشه اونا رو خرید و فروش کرد. مثل همه ارزهای دیجیتال دیگه، توکن ها رو هم میشه از طریق صرافی ها معامله کرد. دو نوع اصلی صرافی داریم:

صرافی های متمرکز (CEX): راحت اما با یه سری محدودیت

صرافی های متمرکز (Centralized Exchanges) مثل بایننس یا کوکوین، پلتفرم هایی هستن که توسط یه شرکت اداره میشن. این صرافی ها معمولا کار کردن باهاشون آسونه، یه عالمه توکن مختلف دارن و نقدینگی بالایی هم دارن (یعنی به راحتی میتونی خرید و فروش کنی).

• مزایا: استفاده راحت، رابط کاربری دوستانه، پشتیبانی مشتری، نقدینگی بالا.
• معایب: کنترل روی دارایی هات کمه (کلید خصوصی دست خودت نیست)، ممکنه نیاز به احراز هویت داشته باشی، خطر هک شدن صرافی (هر چند کمه ولی هست).

برای خرید توکن از این صرافی ها، اول باید ثبت نام کنی، احراز هویت کنی و بعد پول (معمولا دلار یا تتر) رو واریز کنی و بعدش میتونی توکن مورد نظرتو بخری.

صرافی های غیرمتمرکز (DEX): آزادی بیشتر، مسئولیت سنگین تر

صرافی های غیرمتمرکز (Decentralized Exchanges) مثل یونی سواپ (Uniswap) یا پنکیک سواپ (PancakeSwap) پلتفرم هایی هستن که هیچ نهاد مرکزی کنترلشون نمی کنه. شما مستقیما با قراردادهای هوشمند تعامل می کنی و دارایی هات همیشه دست خودت میمونن.

• مزایا: کنترل کامل روی دارایی ها، بدون نیاز به احراز هویت، مقاومت در برابر سانسور.
• معایب: رابط کاربری پیچیده تر برای تازه کارها، نقدینگی کمتر برای بعضی توکن ها، کارمزد تراکنش های بلاکچین.

برای خرید از این صرافی ها، باید کیف پولت رو بهشون وصل کنی (مثل متامسک) و بعدش میتونی توکن ها رو مستقیما از کیف پولت معامله کنی.

قبل از خرید حواست باشه! (چندتا نکته طلایی)

قبل از اینکه دست به کار خرید و فروش توکن بشی، حتما این نکات رو آویزه گوشت کن:

• تحقیق کامل (DYOR – Do Your Own Research): هیچوقت بدون تحقیق، روی یه توکن سرمایه گذاری نکن. وایت پیپر پروژه رو بخون، تیم توسعه دهنده رو بشناس، اهداف و کاربردهاش رو بررسی کن.
• ریسک کلاهبرداری: یادت باشه که توی این بازار، پروژه های کلاهبرداری هم کم نیستن. اگه چیزی زیادی خوب به نظر میرسه که واقعی باشه، احتمالا واقعا نیست!
• مدیریت ریسک: همیشه فقط پولی رو سرمایه گذاری کن که اگه از دست دادی، زندگی تو مختل نکنه. بازار کریپتو پر از نوسانه و احتمال ضرر هم وجود داره.

مزایا و معایب سرمایه گذاری توکن ها: سکه روی دیگه هم داره!

مثل هر بازار مالی دیگه ای، سرمایه گذاری توی توکن ها هم یه روی سکه داره که پر از فرصت های خوبه و یه روی دیگه که پر از ریسکه. بیا نگاهی بندازیم به هر دو طرف:

مزایا: چرا باید به توکن ها فکر کنیم؟

• پتانسیل سود بالا و بازدهی چشمگیر: یکی از جذاب ترین جنبه های توکن ها اینه که میتونن توی مدت زمان کوتاه، سودهای خیلی زیادی بهت بدن. اگه یه پروژه خوب رو توی مراحل اولیه کشف کنی و روش سرمایه گذاری کنی، ممکنه شاهد رشد چند صد یا چند هزار درصدی باشی.
• دسترسی به فناوری های نوآورانه (DeFi, NFT): با خرید توکن ها، نه تنها توی موفقیت مالی پروژه ها شریک میشی، بلکه میتونی از خدمات و فناوری های پیشرفته اونا هم استفاده کنی. از وام دهی و وام گیری غیرمتمرکز گرفته تا خرید زمین توی متاورس، همه اینا با توکن ها ممکنه.
• معاملات ۲۴/۷ و دسترسی جهانی: برعکس بازارهای سنتی که ساعت کاری مشخصی دارن، بازار کریپتو همیشه بازه. یعنی هر وقت از شبانه روز که بخوای، میتونی معامله کنی و از هر جای دنیا بهش دسترسی داری.
• مشارکت در حاکمیت پروژه ها (با توکن های حاکمیتی): اگه توکن های حاکمیتی داشته باشی، فقط یه سرمایه گذار نیستی، بلکه میتونی توی تصمیم گیری های مهم پروژه هم مشارکت کنی و نظرتو با رای دادن اعلام کنی. این یه مدل جدید از مدیریت غیرمتمرکزه.

معایب و ریسک ها: اینجاست که باید حسابی حواستو جمع کنی!

حالا وقتشه که چشم هاتو باز کنی و به خطرات احتمالی هم نگاه کنی:

• کلاهبرداری و پروژه های الکی: متاسفانه، خیلی از توکن های جدید با هدف کلاهبرداری ساخته میشن. وعده های خیلی بزرگ و غیرواقعی، تیم ناشناس و وایت پیپر مبهم، همه اینا میتونن پرچم قرمز باشن. حواستو حسابی جمع کن که پولتو از دست ندی.
• کمبود قوانین و نظارت: هنوز توی خیلی از کشورها، قوانین مشخصی برای توکن ها و بازار کریپتو وجود نداره. این یعنی اگه مشکلی پیش بیاد یا کلاهبرداری بشه، ممکنه هیچ حمایتی قانونی ازت نشه.
• مشکلات امنیتی و هک: کیف پول ها، صرافی ها و حتی خود قراردادهای هوشمند میتونن هدف حملات هکرها قرار بگیرن. اگه امنیت رو جدی نگیری، ممکنه دارایی هات به خطر بیفته.
• نوسانات شدید قیمت (بالا و پایین زیاد): بازار توکن ها خیلی پرنوسانه. ممکنه توی یه روز قیمت یه توکن چندین برابر بشه و روز بعدش همونقدر سقوط کنه. این نوسانات میتونه برای سرمایه گذارهای بی تجربه خیلی خطرناک باشه.
• مشکلات نقدینگی (نتونی بفروشیش!): بعضی از توکن های جدید یا کوچیک، نقدینگی کمی دارن. یعنی ممکنه وقتی میخوای اونا رو بفروشی، خریدار کافی پیدا نشه و مجبور بشی با قیمت خیلی پایین تر بفروشیشون، یا اصلا نتونی بفروشیشون.
• شفافیت کم و وایت پیپرهای ضعیف: بعضی پروژه ها اطلاعات کافی درباره خودشون، تیمشون یا نحوه استفاده از پول جمع آوری شده ارائه نمیدن. این عدم شفافیت نشونه خوبی نیست.
• شکست پروژه (پولتو از دست ندی!): خیلی از پروژه های جدید کریپتو به دلایل مختلف (فنی، عدم جذب کاربر، رقابت) شکست میخورن و توکنشونم بی ارزش میشه.
• پامپ و دامپ (Pump & Dump): این یه تاکتیک کلاهبرداریه که یه عده آدم با خرید هماهنگ یه توکن، قیمتشو الکی بالا میبرن و بعد یهو همشو میفروشن و باعث میشن قیمت سقوط کنه و سرمایه گذارهای عادی ضرر کنن.

چند تا مفهوم مهم دیگه تو دنیای توکن ها

توی اکوسیستم توکن ها، یه سری اصطلاح و مفهوم دیگه هم هستن که دونستنشون بهت کمک می کنه تا تصویر کامل تری از این دنیا داشته باشی:

توکن سوزی (Token Burning): چطوری کمیاب تر میشه؟

توکن سوزی یعنی اینکه یه تعداد از توکن های یه پروژه رو برای همیشه از بین ببرن. این توکن ها به یه آدرس کیف پول خاص فرستاده میشن که هیچکس به کلید خصوصیش دسترسی نداره، پس دیگه نمیشه ازشون استفاده کرد. هدف اصلی از توکن سوزی معمولا اینه که تعداد کل توکن ها کم بشه و این کمیاب شدن باعث افزایش ارزششون بشه (مثل وقتی که دولت ها پول چاپ می کنن، ارزش پول کم میشه؛ توکن سوزی برعکسشه). بعضی وقت ها هم برای نشون دادن تعهد تیم به پروژه این کارو می کنن.

ایردراپ (Airdrop): توکن رایگان از آسمون میاد؟

ایردراپ یعنی اینکه یه پروژه، یه تعداد توکن رایگان رو بین کاربرانش پخش می کنه. چرا این کارو می کنه؟ معمولا برای بازاریابی، افزایش آگاهی درباره پروژه، یا جذب کاربران جدید. گاهی اوقات این توکن ها به کسایی میرسه که توی یه پروژه خاص فعالیت داشتن یا توی شبکه های اجتماعی اونو تبلیغ کردن. ایردراپ ها میتونن فرصت خوبی برای به دست آوردن توکن های رایگان باشن، ولی خب بعضیاشون هم ممکنه پروژه های الکی باشن، پس حواستو جمع کن!

مقایسه توکن و سهام: شبیه هم نیستن!

توکن ها و سهام، هر دو میتونن ابزاری برای سرمایه گذاری باشن، ولی تفاوت های اساسی با هم دارن. بیا یه مقایسه ساده توی جدول ببینیم:

ویژگی	توکن	سهام
نوسان قیمت	به طور چشمگیری بالاتر، فرصت سود و ریسک ضرر بیشتر.	کمتر، باثبات تر نسبت به رمزارزها.
نحوه خرید و فروش	از طریق صرافی های ارز دیجیتال (۲۴/۷).	از طریق بازار بورس (ساعات مشخص).
احتمال کلاهبرداری	وجود دارد (به دلیل ماهیت آزاد و ناشناس بازار).	کمتر (به دلیل نظارت و قوانین سفت و سخت).
قانون گذاری	در اغلب کشورها هنوز قانون گذاری مشخصی ندارد.	غالباً تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار.
هدف اصلی	انتقال ارزش، سرمایه گذاری، حاکمیت، دسترسی به خدمات و …	ابزار سرمایه گذاری، مالکیت بخشی از شرکت.
تکنولوژی پایه	بلاکچین و قرارداد هوشمند.	سنتی، مبتنی بر شرکت و سازمان.

آینده توکن ها چی میشه؟ (یه نگاه به افق)

آینده توکن ها توی دنیای ارزهای دیجیتال مثل یه داستانه که تازه اولاش هستیم و هنوز معلوم نیست به کجا میرسه. بعضیا میگن توکن ها آینده مالی دنیا رو تشکیل میدن و قراره جای پول های سنتی رو بگیرن و دنیای مالی غیرمتمرکز (DeFi) پایه و اساس اقتصاد جهانی میشه. این گروه معتقدن توکن ها توی همه تراکنش ها، از خرید یه قهوه تا سرمایه گذاری های بزرگ، استفاده میشن.

از اون طرف، بعضیا هم هستن که به این اندازه خوش بین نیستن. اونا میگن خیلی از توکن ها کاربرد واقعی ندارن و این بازار ممکنه با چالش های قانونی و نظارتی زیادی روبرو بشه. همچنین، سوال اینجاست که آیا واقعاً یه سیستم کاملاً غیرمتمرکز میتونه جایگزین نهادهای مالی سنتی بشه یا نه.

ولی یه چیزی رو میشه با اطمینان گفت: ارزهای دیجیتال و توکن ها اومدن که بمونن. طی این سال ها، با وجود همه چالش ها و فراز و نشیب ها، جایگاهشون توی اقتصاد جهانی قوی تر شده و دارن راه خودشون رو به سمت پذیرش عمومی باز می کنن. با پیشرفت هایی مثل متاورس، Web3 و هوش مصنوعی، توکن ها قراره نقش های جدید و هیجان انگیزی بازی کنن و احتمالا شاهد رشد و نوآوری های خیلی بیشتری توی این حوزه خواهیم بود.

سوالات متداول (FAQ)

توکن و رمزارز دقیقا چه فرقی دارن؟

رمزارزها (Coins) ارزهای دیجیتالی هستن که بلاکچین مستقل خودشون رو دارن (مثل بیت کوین و اتریوم). اما توکن ها دارایی های دیجیتالی هستن که روی بلاکچین های موجود ساخته میشن و بلاکچین اختصاصی ندارن (مثل تتر یا شیبا اینو).

آیا بیت کوین یه توکنه؟

بیت کوین به صورت فنی یه کوین هست، چون بلاکچین مستقل و مخصوص به خودش رو داره. با این حال، در بعضی اصطلاحات عامیانه ممکنه به بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال هم توکن گفته بشه، ولی از نظر فنی دقیق نیست.

هدف اصلی از ساخت توکن چیه؟

هدف اصلی از ساخت توکن، فراهم کردن یک ابزار دیجیتال برای کاربردهای خاص در یک پروژه یا اکوسیستم هست. این کاربردها میتونه شامل پرداخت، حق رأی، نمایندگی دارایی، دسترسی به خدمات یا جمع آوری سرمایه باشه.

چطور میشه یه توکن رو خرید؟

توکن ها رو میشه از طریق صرافی های ارز دیجیتال (هم متمرکز و هم غیرمتمرکز) خرید و فروش کرد. برای این کار معمولا نیاز به ثبت نام و احراز هویت در صرافی های متمرکز، و یا داشتن یک کیف پول وب3 برای صرافی های غیرمتمرکز داری.

سرمایه گذاری تو توکن ها امنه؟

سرمایه گذاری در توکن ها میتونه سودهای زیادی داشته باشه، اما ریسک های بالایی هم داره. کلاهبرداری، نوسانات شدید قیمت، و نبود نظارت کافی از جمله این ریسک ها هستن. پس قبل از هر سرمایه گذاری، حتماً تحقیق کامل انجام بده و فقط پولی رو وارد بازار کن که از دست دادنش باعث ضرر جبران ناپذیری نشه.