مهریه یا حق طلاق

انتخاب بین مهریه و حق طلاق می تونه یکی از بزرگترین چالش ها قبل از شروع یا در طول زندگی مشترک باشه که آینده شما رو تحت تاثیر قرار می ده. این تصمیم پیچیده، بستگی به شرایط و اولویت های شخصی شما داره و باید با آگاهی کامل از مزایا و معایب هر کدوم گرفته بشه. پس بیاید با هم ببینیم کدوم گزینه برای شما مناسب تره.

وقتی اسم ازدواج میاد، ناخودآگاه کنارش اسم مهریه هم میاد. مهریه یه حق مالیه که قانون برای خانم ها در نظر گرفته و آقا باید موقع عقد متعهد به پرداختش بشه. از اون طرف، حق طلاق هم هست که خب می دونیم اصلاً با آقاهاست. اما خب میشه با یه توافقی، خانم هم این حق رو داشته باشه. اینجاست که خیلیا تو دو راهی گیر می کنن: مهریه رو بگیرن یا برن سراغ حق طلاق؟

این قضیه دیگه فقط یه بحث حقوقی ساده نیست، بلکه پای آینده و آرامش زندگی شما در میونه. خیلیا ممکنه ندونسته و فقط به خاطر فشار اطرافیان یا عرف، یه تصمیمی بگیرن که سال ها بعد پشیمون بشن. پس بهتره که چشم باز و با اطلاعات کامل قدم بردارید. بیایید با هم این دو تا مفهوم رو حسابی باز کنیم و ببینیم هر کدوم چه جوریاست.

مهریه یا حق طلاق: دوراهی مهم در زندگی مشترک

شاید براتون سوال پیش بیاد که اصلاً چرا باید بین این دوتا یکی رو انتخاب کرد؟ مگه نمیشه هر دو رو داشت؟ خب، جوابش هم آره هست و هم نه! معمولاً وقتی حرف از دادن حق طلاق به خانم میشه، آقاها یه شرطی میذارن: اینکه خانم یه بخشی یا کل مهریه اش رو ببخشه. اینجاست که این دوراهی شروع میشه. اما قبل از اینکه بریم سراغ انتخاب، بهتره اول هر دو مفهوم رو خوب بشناسیم.

مهریه: پشتوانه مالی یا ابزار چانه زنی؟

مهریه، به زبان ساده، یه مبلغ پول یا یه دارایی مشخصه که مرد موقع عقد ازدواج به عنوان هدیه و دین به زن متعهد میشه که بهش بده. این حق، همون لحظه عقد به گردن مرد میاد و خانم هر وقت بخواد میتونه اونو از آقا مطالبه کنه، حتی اگه هنوز تو زندگی مشترک باشن و خدایی نکرده بحث طلاق هم در میون نباشه. مهریه هم تو فرهنگ ما یه جورایی پشتوانه مالی خانم محسوب میشه و هم نشونه احترام و ارزشیه که آقا برای خانمش قائله.

انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه و تفاوت های کلیدی آن ها

مهریه دو جور کلی داره که خیلی فرقشون مهمه و باید حواستون بهش باشه:

• مهریه عندالمطالبه: این یعنی خانم هر لحظه که دلش خواست، میتونه مهریه اش رو از آقا بخواد. مرد هم باید اونو پرداخت کنه. اگه آقا نتونه یه جا بده، دادگاه قسط بندیش می کنه. مهم اینه که حق خانم برای مطالبه، هیچ وقت از بین نمیره.
• مهریه عندالاستطاعه: این یه مقدار فرق داره. یعنی خانم فقط وقتی میتونه مهریه اش رو بخواد که ثابت کنه آقا توانایی مالی پرداختشو داره. اگه مرد هیچ مالی نداشته باشه یا نتونه ثابت کنه، خانم نمیتونه مهریه اش رو بگیره. این مدل مهریه ممکنه تو عمل، گرفتن مهریه رو خیلی سخت و حتی نشدنی کنه.

پس حتماً موقع عقد به نوع مهریه که توی سند ازدواجتون ثبت میشه، دقت کنید. تفاوت این دوتا خیلی زیاده و میتونه آینده مالی شما رو تحت تأثیر قرار بده.

مزایای مهریه برای خانم ها

مهریه، با تمام بحث ها و حاشیه هاش، یه سری مزایای مهم برای خانم ها داره:

• امنیت مالی: مهم ترین مزیتش همینه. تو شرایطی که خدایی نکرده زندگی مشترک به بن بست بخوره، مهریه میتونه یه پشتوانه مالی خوب برای شروع یه زندگی جدید باشه.
• ابزار چانه زنی: تو بحث های حقوقی طلاق، مهریه میتونه یه اهرم قوی برای خانم باشه تا بتونه حقوق دیگه خودش رو هم بگیره. مثلاً برای گرفتن حضانت بچه یا نفقه، مهریه میتونه بهش کمک کنه.
• مطالبه در هر زمان: همون طور که گفتیم، خانم میتونه هر وقت که خواست، مهریه اش رو طلب کنه، حتی بدون اینکه قصد طلاق داشته باشه.
• نماد احترام: تو جامعه ما، مهریه هنوز یه جورایی نماد ارزشیه که خانواده داماد برای عروسشون قائل میشن.

چالش ها و دردسرهای مطالبه مهریه

مهریه همه اش گل و بلبل نیست و گرفتنش، مخصوصاً تو شرایط امروز، یه سری چالش ها و مشکلات خاص خودش رو داره:

• مراحل طولانی و پیچیده: گرفتن مهریه، یه پروسه طولانی و اداریه که باید از طریق دادگاه یا اجرای ثبت پیگیری بشه. این مراحل ممکنه ماه ها و حتی سال ها طول بکشه و حسابی وقت و انرژی شما رو بگیره.
• احتمال اعسار و تقسیط: اگه آقا توانایی مالی نداشته باشه، دادگاه میتونه مهریه رو قسط بندی کنه. اینجاست که ممکنه مهریه شما به جای یه پشتوانه قوی، تبدیل به یه درآمد قطره چکانی بشه که معلوم نیست کی تموم میشه.
• محدودیت های قانونی: الان قانون برای مطالبه مهریه تا ۱۱۰ سکه رو تضمین کرده. یعنی اگه مهریه شما بیشتر از این مقدار باشه، برای گرفتن بقیه اش باید ثابت کنید که آقا اموال کافی داره، که این خودش یه چالش بزرگه.
• آثار روانی: پیگیری مهریه تو دادگاه و درگیری های حقوقی، از نظر روانی میتونه خیلی فرسایشی و خسته کننده باشه. این درگیری ها ممکنه آسیب های روحی زیادی به خانم وارد کنه.

حق طلاق (وکالت در طلاق بلاعزل): آزادی عمل یا مسئولیت بیشتر؟

همون طور که حتماً می دونید، طبق قانون ما، حق طلاق در اصل با مرده. یعنی آقا هر وقت دلش خواست میتونه زنش رو طلاق بده (البته باید حقوق مالی زن رو هم بده). اما زن برای طلاق گرفتن، باید دلیل موجهی داشته باشه و اونو تو دادگاه ثابت کنه، که این کار خیلی سخته و زمان بر. اینجا پای وکالت در طلاق بلاعزل باز میشه که یه راه میانبر برای خانم هاست.

حق طلاق اصلاً مال کیه؟

طبق قانون، حق طلاق انحصاراً مال مرده. یعنی مرد میتونه هر وقت اراده کرد، همسرش رو طلاق بده. البته، باید حقوق مالی زن مثل مهریه، نفقه و اجرت المثل رو هم پرداخت کنه. اما زن، جز در موارد خاصی مثل عسر و حرج (شرایطی که ادامه زندگی برای زن غیرقابل تحمل باشه) یا شروط ۱۲ گانه ضمن عقد، نمیتونه به راحتی طلاق بگیره.

وکالت طلاق بلاعزل چی یعنی؟

وکالت طلاق بلاعزل یعنی مرد به زنش اجازه میده که خودش بره و از طرف شوهر، خودش رو طلاق بده. این بلاعزل بودنش خیلی مهمه. یعنی مرد دیگه نمیتونه پشیمون بشه و این وکالت رو از زنش پس بگیره. یه نکته مهم دیگه تو این وکالتنامه، حق توکیل به غیر هست. یعنی خانم بتونه این حق رو به یه وکیل دیگه هم بده تا کارهاش رو انجام بده، چون خودش نمیتونه مستقیم به عنوان وکیل شوهرش بره تو دادگاه. این وکالتنامه باید حتماً تو دفتر اسناد رسمی ثبت بشه.

مزایای داشتن حق طلاق برای خانم ها

داشتن حق طلاق، یه سری مزایای بزرگ برای خانم ها داره که شاید تو بعضی شرایط، از مهریه هم مهم تر باشه:

• کنترل کامل بر جدایی: خانم خودش میتونه زمان و نحوه تموم کردن زندگی مشترک رو انتخاب کنه. این یعنی اختیار زندگی خودش رو دست خودش میگیره.
• رهایی سریع تر و با کرامت: اگه زندگی مشترک به روابط ناسالم یا خشونت آمیز بکشه، خانم میتونه سریع تر و بدون درگیری های طولانی دادگاه، از اون وضعیت خارج بشه.
• کاهش آسیب های روانی: بلاتکلیفی تو روند طلاق و کشمکش های دادگاهی، از نظر روانی خیلی آزاردهنده ست. با داشتن حق طلاق، این آسیب ها کمتر میشه.
• افزایش قدرت چانه زنی: تو زندگی مشترک، داشتن این حق میتونه قدرت چانه زنی خانم رو تو مسائل مختلف بالا ببره.
• پیش بینی پذیری آینده: خانم میتونه برای آینده خودش برنامه ریزی بهتری داشته باشه، چون میدونه در صورت لزوم، راه خروج رو داره.

نکات مهم و چالش ها در وکالت طلاق

البته که وکالت طلاق هم مثل هر چیز دیگه ای، یه سری ملاحظات و چالش ها داره که باید حواستون بهش باشه:

• دقت حداکثری در تنظیم وکالتنامه: این وکالتنامه باید خیلی دقیق و بدون ابهام تنظیم بشه. حتماً باید قید بشه که بلاعزل هست، حق توکیل به غیر رو هم داره و بدون هیچ قید و شرطی باشه. یه اشتباه کوچیک میتونه کل زحمت شما رو به باد بده.
• شرط بخشش مهریه: همون طور که گفتیم، تو خیلی از موارد، آقاها در ازای دادن حق طلاق، از خانم میخوان که مهریه اش رو ببخشه. اینجاست که شما باید بسنجید کدوم براتون مهم تره.
• پشیمانی مرد: اگه وکالتنامه بلاعزل نباشه، مرد میتونه هر وقت دلش خواست اونو باطل کنه و شما دوباره از صفر شروع کنید.
• فرایند قضایی حتی با وکالت بلاعزل: حتی اگه وکالت طلاق بلاعزل داشته باشید، باز هم باید مراحل دادگاهی طلاق رو طی کنید. اینجوری نیست که دیگه نیازی به دادگاه نباشه، فقط مسیرش برای شما هموارتر میشه.

وقتی مهریه و حق طلاق به هم می رسند: داستان بخشش مهریه در ازای حق طلاق

یکی از رایج ترین سناریوها تو جامعه ما، اینه که خانم برای گرفتن حق طلاق، از مهریه اش میگذره. این یه توافق دوجانبه ست که باید با آگاهی کامل از تمام جوانبش انجام بشه.

چرا بعضی ها مهریه رو می بخشن تا حق طلاق بگیرن؟

دلیل این توافق معمولاً اینه که خانم میخواد راه طلاق رو برای خودش هموار کنه. شاید تو یه رابطه ناسالم گیر افتاده باشه و نخواد سال ها تو دادگاه ها برای طلاق از طریق عسر و حرج دوندگی کنه. شاید هم استقلال و رهایی از رابطه براش مهم تر از جنبه مالی مهریه باشه. از طرفی، آقایون هم معمولاً حاضر نیستن به همین راحتی حق طلاق رو بدن و بخشیدن مهریه رو به عنوان یه جور امتیاز از سمت خانم می بینن.

مهم اینه که این توافق، حتماً تو دفتر اسناد رسمی ثبت بشه و کاملاً مشخص و شفاف باشه. خانم باید دقیقاً بدونه داره چیکار میکنه و از چه حقی میگذره. شکل بخشیدن مهریه هم مهمه. مثلاً ممکنه به صورت صلح، ابراء یا هبه باشه که هر کدوم قواعد حقوقی خاص خودشون رو دارن.

بخشیدن مهریه برای حق طلاق: میشه پشیمون شد؟

اینجا یه سوال خیلی مهم پیش میاد: اگه مهریه رو برای گرفتن حق طلاق بخشیدیم، میتونیم پشیمون بشیم و دوباره اونو بخوایم؟ راستش، تو بیشتر موارد، نه!

معمولاً بخشش مهریه به یکی از این شکل های حقوقی انجام میشه:

• ابراء: یعنی خانم میگه آقا دیگه به من بدهی نداره. این کامل ترین نوع بخششه و دیگه هیچ راه برگشتی نداره. مثل اینکه یه بدهکار، بدهیش رو کامل پرداخت کرده باشه.
• صلح: تو این حالت، خانم و آقا با هم توافق می کنن که مهریه در ازای یه چیزی (مثلاً حق طلاق) بخشیده بشه. این صلح هم معمولاً غیرقابل برگشته.
• هبه: اگه مهریه به صورت هبه (بخشش) باشه، میشه تو شرایط خاصی ازش رجوع کرد. ولی نکته اینجاست که مهریه معمولاً مالی نیست که بشه به راحتی از هبه اون رجوع کرد و معمولاً به صورت اقرار به عدم دین انجام میشه که غیرقابل رجوعه.

پس اگه مهریه رو بخشیدید و این بخشش به صورت رسمی و با یکی از این روش ها ثبت شد، دیگه نمیتونید ازش برگردید. برای همین، قبل از هر اقدامی، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا بهترین راهکار رو بهتون نشون بده و خدایی نکرده پشیمون نشید.

نکته مهم در اینجا، شفافیت و آگاهی کامل از تمامی جزئیات حقوقی قبل از امضای هر سند است تا از پشیمانی های بعدی جلوگیری شود. هیچ وقت بدون مشورت با وکیل متخصص، دست به چنین تصمیمات مهمی نزنید.

اگه مرد پشیمون بشه و حق طلاق رو پس بگیره چی میشه؟

حالا فرض کنید خانم مهریه اش رو بخشیده و حق طلاق هم گرفته، اما بعد یه مدت آقا پشیمون میشه و میخواد وکالت طلاق رو پس بگیره. سرنوشت این حق چی میشه؟

اینجاست که کلمه بلاعزل اهمیت پیدا میکنه. اگه وکالتنامه طلاق، بلاعزل تنظیم شده باشه، آقا دیگه نمیتونه اونو پس بگیره. حتی اگه پشیمون بشه، خانم همچنان میتونه از این حق استفاده کنه. اما اگه تو وکالتنامه این قید بلاعزل ذکر نشده باشه، مرد میتونه هر وقت دلش خواست وکالت رو باطل کنه و خانم دوباره میمونه بدون حق طلاق و البته بدون مهریه! (چون مهریه رو بخشیده).

این وضعیت میتونه خیلی برای خانم ها تلخ و ناامیدکننده باشه. برای همین، تأکید میشه که حتماً وکالت طلاق بلاعزل و با تمام شروط لازم تنظیم بشه.

داشتن هر دو حق: آیا مهریه و حق طلاق با هم ممکنه؟

خب، تا اینجا فهمیدیم که معمولاً برای گرفتن حق طلاق، خانم ها باید مهریه شون رو ببخشن. اما آیا راهی هست که خانم هم مهریه اش رو داشته باشه و هم حق طلاق رو؟ بله، ممکنه، ولی خب راحت نیست و به توافق مرد بستگی داره.

این اتفاق معمولاً تو دو حالت میفته:

• توافق قبل از ازدواج: بهترین زمان برای این کار، دقیقاً قبل از عقد و تو مرحله خواستگاریه. اگه مرد از همون اول با این قضیه مشکلی نداشته باشه، میتونه تو شروط ضمن عقد ازدواج یا حتی تو یه وکالتنامه جداگانه، حق طلاق بلاعزل رو بدون اینکه خانم مهریه اش رو ببخشه، بهش بده.
• شروط ضمن عقد: خانم میتونه تو عقدنامه، ۱۲ شرط ضمن عقد رو امضا کنه. این شروط، اگه اثبات بشن، به خانم اجازه میدن که طلاق بگیره، بدون اینکه از مهریه اش بگذره. البته این فرق داره با اینکه خود خانم حق طلاق رو داشته باشه، چون باز هم باید اون شروط تو دادگاه اثبات بشن.

پس در نهایت، داشتن هر دو حق، به توافق مرد و البته هوشمندی در تنظیم اسناد حقوقی برمیگرده. بهترین کار اینه که از همون اول زندگی، شفاف صحبت کنید و حقوق خودتون رو بدون ابهام ثبت کنید.

تصمیم گیری سخت: کدام گزینه برای آینده شما بهتره؟

تا اینجا حسابی در مورد مهریه و حق طلاق حرف زدیم. حالا میرسیم به مهم ترین بخش: چطور تصمیم بگیرید که کدوم گزینه برای شما بهتره؟ یادتون باشه، هیچ نسخه واحدی برای همه وجود نداره و هر کس باید با توجه به شرایط خودش تصمیم بگیره.

چه چیزهایی رو باید در نظر بگیرید؟

برای یه تصمیم درست، باید چند تا نکته رو حسابی بسنجید:

• شرایط فردی خودتون:
  • وضعیت مالی و شغلی شما: اگه مستقل هستید و شغل خوب و درآمد پایداری دارید، شاید امنیت مالی مهریه براتون اونقدر حیاتی نباشه و رهایی سریع تر از یه رابطه ناسالم، اولویت بالاتری پیدا کنه. اما اگه پشتوانه مالی قوی ندارید، مهریه میتونه نجات بخش باشه.
  • حمایت خانواده و وجود فرزندان: اگه خانواده حمایتگر دارید یا فرزند دارید، این موارد میتونه تو تصمیم شما تأثیر بذاره. گاهی برای حفظ آرامش بچه ها، رهایی سریع تر مهم تر میشه.
  • اولویت های شخصیتی شما: آیا استقلال و کنترل بر سرنوشت خودتون براتون مهم تره یا امنیت مالی و پشتوانه داشتن؟
• ویژگی های همسر و ماهیت رابطه:
  • میزان اعتماد و ثبات رابطه: آیا تو یه رابطه پایدار و بر پایه اعتماد هستید؟ یا ممکنه احتمال بروز اختلاف و حتی خدایی نکرده خشونت، تو رابطه تون بالا باشه؟
  • وضعیت مالی و دارایی های مرد: آیا مرد تمکن مالی برای پرداخت مهریه داره یا ممکنه تو آینده به اعسار و تقسیط بیفته؟
• چشم انداز آینده:
  • آیا رهایی سریع از یه رابطه ناموفق براتون اهمیت بیشتری داره یا نیاز به حمایت مالی بعد از جدایی؟

سناریوهای مختلف برای انتخاب

بیایید چند تا مثال بزنیم تا موضوع روشن تر بشه:

چه وقت مهریه بیشتر به دردتون میخوره؟

اگه شما شغل و درآمد پایداری ندارید، یا حمایت خانوادگی کافی برای بعد از جدایی ندارید، مهریه میتونه براتون مثل یه لنگر نجات عمل کنه. تو این شرایط، ممکنه بهتر باشه که روی گرفتن مهریه تمرکز کنید و اونو به عنوان پشتوانه مالی حفظ کنید.

چه وقت حق طلاق برتری داره؟

اگه شما از نظر مالی کاملاً مستقل هستید، یا تو یه رابطه ناسالم یا خشونت آمیز گیر افتادید و رهایی سریع و با کرامت براتون از هر چیزی مهم تره، حق طلاق میتونه گزینه بهتری باشه. اینجا ارزش آرامش و آزادی عمل، از ارزش مالی مهریه بالاتر میره.

چه وقت بهتره برای هر دو تلاش کنید؟

اگه همسرتون منطقیه و با شما همکاری میکنه، یا اگه از همون اول تو مرحله ازدواج هستید، میتونید تلاش کنید که هر دو حق رو داشته باشید. یعنی هم مهریه رو حفظ کنید و هم حق طلاق بلاعزل رو بگیرید. این بهترین حالت ممکنه.

مراحل عملی برای یه تصمیم درست و آگاهانه

برای اینکه یه تصمیم منطقی و درست بگیرید، این گام ها رو دنبال کنید:

1. خودتون رو بشناسید و اولویت هاتون رو مشخص کنید: اول از همه با خودتون رو راست باشید. چی براتون مهم تره؟ امنیت مالی یا آزادی عمل؟ رهایی سریع یا پشتوانه پولی؟
2. با همسرتون حرف بزنید (اگه میشه): اگه رابطه شما سالمه و امکان گفتگو وجود داره، با همسرتون در مورد نگرانی هاتون صحبت کنید. شاید بتونید به یه توافق منطقی برسید.
3. حتماً با یه وکیل خانواده متخصص مشورت کنید: این مهم ترین و حیاتی ترین گامه. یه وکیل خوب میتونه تمام ابعاد حقوقی و پیامدهای تصمیم شما رو براتون روشن کنه و با توجه به شرایط خاص خودتون، بهترین راه رو نشونتون بده. هرگز بدون مشاوره تخصصی دست به چنین تصمیم مهمی نزنید.

جدول مقایسه جامع: مهریه در مقابل حق طلاق

برای اینکه بهتر بتونید این دو تا حق رو مقایسه کنید، یه جدول جامع براتون آماده کردیم:

ویژگی	مهریه	حق طلاق (وکالت بلاعزل)
ماهیت	حق مالی (دین مرد به زن)	حق غیرمالی (اختیار زن در پایان دادن به ازدواج)
زمان اخذ	هنگام عقد ازدواج	هنگام عقد ازدواج (ضمن شروط) یا هر زمان در طول زندگی مشترک (با وکالتنامه رسمی)
ضمانت اجرا	قابل مطالبه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، توقیف اموال مرد، احتمال حکم جلب در گذشته (تا ۱۱۰ سکه)	امکان طلاق زن بدون نیاز به رضایت مرد، نیازمند طی مراحل قضایی اما با اراده زن
قابلیت رجوع	در صورت بخشش (ابراء، صلح) معمولاً غیرقابل رجوع، در هبه با شرایطی قابل رجوع	در صورت بلاعزل بودن وکالتنامه، غیرقابل رجوع از سوی مرد
آثار مالی	تأمین پشتوانه مالی، جبران خسارات مالی ناشی از جدایی	مستقیماً تأثیر مالی ندارد (مگر اینکه در ازای بخشش مهریه باشد)
آثار روانی	فرایند مطالبه ممکن است فرسایشی و طولانی باشد	رهایی سریع تر از رابطه نامطلوب، کاهش استرس و بلاتکلیفی
قدرت چانه زنی	ابزار قوی در مذاکرات (چه برای طلاق، چه برای حل اختلافات)	افزایش قدرت زن در زندگی مشترک و تصمیم گیری های مربوط به آینده
مراحل حقوقی	طولانی و پیچیده در صورت عدم توافق	فرایند قضایی حتی با وکالت بلاعزل همچنان نیازمند دادگاه است اما سریع تر و با اراده زن انجام می شود

کلام آخر: آینده تون رو با آگاهی بسازید

مهریه یا حق طلاق؟ این سوالی نیست که بشه با یه جواب ساده حلش کرد. دیدید که هر کدوم از این حقوق، مزایا و معایب خاص خودشون رو دارن و مثل دو روی یه سکه اند. یکی به شما امنیت مالی میده و اون یکی، آزادی عمل و استقلال. مهم اینه که شما خودتون رو بشناسید، شرایط زندگی و رابطه تون رو دقیق بسنجید و بر اساس اولویت هاتون تصمیم بگیرید.

یادتون باشه، ازدواج یه تعهد بزرگه و تصمیمات حقوقی که در شروع یا در طول اون میگیرید، میتونه تأثیر عمیقی روی آینده شما بذاره. پس چشم بسته و بر اساس حرف این و اون عمل نکنید. بهترین راهکار اینه که حتماً قبل از هر تصمیمی، با یه وکیل خانواده متخصص و باتجربه مشورت کنید. یه وکیل میتونه مثل یه قطب نما عمل کنه و تو این مسیر پر پیچ و خم، بهترین راه رو بهتون نشون بده تا با خیال راحت و آگاهی کامل، برای آینده خودتون برنامه ریزی کنید.

آینده شما در دستان خودتونه. با آگاهی، بهترین تصمیم رو بگیرید.