قرار کفالت در دادسرا

قرار کفالت در دادسرا یعنی وقتی شخصی متهم می شود، دادگاه یک نفر دیگر به نام کفیل را معرفی می کند که تعهد می دهد متهم در زمان های لازم در مراجع قضایی حاضر شود و اگر غیبت کرد، خودش مبلغی را بپردازد. این راهکار کمک می کند تا متهم موقتاً آزاد بماند، بدون اینکه روند دادرسی مختل شود و حقوق شاکی هم پایمال نشود.

حتماً برای شما هم پیش آمده که اسمی از قرار کفالت به گوشتان خورده باشد؛ شاید برای کسی که می شناسید یا حتی در اخبار. راستش را بخواهید، این یک موضوع حقوقی مهم و پرتکرار است، مخصوصاً وقتی پای دادسرا و پرونده های کیفری وسط باشد. هدف اصلی این قرار این است که هم آزادی متهم تا حد امکان حفظ شود و هم خیال بازپرس و شاکی از بابت حضور متهم در جلسات دادگاه و پیگیری پرونده راحت باشد. به زبان ساده، یک نفر معتبر و دارای توانایی مالی، ضمانت می کند که متهم هروقت احضار شد، خودش را معرفی کند و فرار نکند. اگر هم متهم فرار کرد، کفیل باید یک مبلغ مشخصی را به عنوان وجه الکفاله بپردازد. این وسط، هم متهم، هم کفیل و هم خانواده هایشان باید حسابی حواسشان به جزئیات و قوانین باشد. چون ندانستن یا کم توجهی به این نکات می تواند مشکلات بزرگی را به بار بیاورد. در این راهنمای جامع و کاربردی، می خواهیم صفر تا صد قرار کفالت در دادسرا را با هم بررسی کنیم تا هر کسی که به نوعی با این موضوع سروکار دارد، با آگاهی کامل تصمیم بگیرد و دست وپایش برای طی کردن مسیر قضایی بسته نماند. این مقاله بر اساس آخرین قوانین و رویه های قضایی در سال 1404 تهیه شده است.

قرار کفالت چیست؟ (ماهیت حقوقی و هدفش در دادسرا)

بگذارید همین اول کار بگویم که قرار کفالت دقیقاً چیست و چرا اصلاً در دادسرا صادر می شود. تصور کنید شخصی متهم به جرمی شده و پرونده اش در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسراست. بازپرس یا دادیار که مسئول رسیدگی به پرونده است، نمی خواهد متهم را همینطوری آزاد بگذارد؛ چون ممکن است فرار کند، مدارک را از بین ببرد، یا با شهود و شاکی ارتباط بگیرد و در روند پرونده اخلال ایجاد کند. از طرفی، بازداشت موقت هم همیشه بهترین راه نیست و قانون گذار تلاش کرده تا حد ممکن از آن اجتناب شود، چون ممکن است بعدها بی گناهی متهم ثابت شود و آن وقت، آزادی اش بیهوده سلب شده است.

اینجاست که پای قرارهای تأمین کیفری به میان می آید. قرار کفالت یکی از همین قرارهاست که در بند ح ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب ۱۳۹۲) به آن اشاره شده است: اخذ کفیل با تعیین وجه الکفاله. یعنی بازپرس یا دادیار (که مرجع صالح برای صدور این قرار در دادسرا هستند) برای تضمین حضور متهم در مواقع لازم، از او می خواهد یک کفیل معرفی کند. این کفیل، کسی است که تعهد می کند متهم را در صورت احضار، نزد مرجع قضایی حاضر کند و اگر متهم حاضر نشد، خودش مبلغی را که به عنوان وجه الکفاله تعیین شده، بپردازد.

هدف اصلی از صدور این قرار، هم تضمین حقوق بزه دیده و زیان دیده از جرم است و هم اطمینان از اینکه متهم در دسترس عدالت خواهد بود. مثلاً فرض کنید کسی به اتهام کلاهبرداری بازداشت شده. اگر این فرد با کفالت آزاد شود، کفیلش مسئول است که او را در هر جلسه ای که دادگاه یا دادسرا احضار می کند، حاضر کند تا به اتهاماتش رسیدگی شود و اگر لازم شد، خسارت شاکی جبران گردد.

یک نکته مهم دیگر، تفاوت قرار کفالت با گواهی کفالت است. خیلی ها این دو را با هم اشتباه می گیرند. گواهی کفالت بیشتر در موضوعاتی مثل معافیت سربازی یا تأمین اجتماعی کاربرد دارد و ربطی به قرارهای تأمین کیفری در دادسرا ندارد. گواهی کفالت یعنی سرپرستی یک نفر توسط دیگری، در حالی که قرار کفالت یک تعهد حقوقی-کیفری برای تضمین حضور متهم در دادگاه است. پس حواستان باشد که این دو مفهوم کاملاً جدا از هم هستند.

انواع قرارهای تأمین کیفری: کفالت، وثیقه، التزام – تفاوت ها چیست؟

شاید بپرسید خب، وقتی متهمی بازداشت می شود، همیشه قرار کفالت صادر می شود؟ نه لزوماً. قانون گذار، قرارهای تأمین کیفری مختلفی را پیش بینی کرده که بازپرس با توجه به نوع جرم، شدت آن، دلایل اتهام، میزان خسارت وارده، سابقه متهم و حتی وضعیت مالی اش، یکی از آن ها را انتخاب می کند. در واقع، این قرارها مثل یک طیف هستند که از خفیف ترین شروع می شوند و به شدیدترین ختم می گردند.

سه مورد از رایج ترین قرارهای تأمین کیفری که احتمالاً اسمشان را زیاد شنیده اید، عبارتند از: قرار التزام به حضور، قرار کفالت و قرار وثیقه. بیایید ببینیم تفاوت این ها در چیست:

1. قرار التزام به حضور:

این یکی از سبک ترین قرارهاست و خودش دو نوع دارد:

• التزام به حضور با قول شرف: در این حالت، متهم فقط تعهد اخلاقی می دهد که هر وقت لازم شد، خودش را معرفی کند. برای جرایم خیلی سبک و کم اهمیت است.
• التزام به حضور با تعیین وجه التزام: اینجا متهم علاوه بر تعهد اخلاقی، متعهد می شود که اگر حاضر نشد، مبلغ مشخصی را به نفع دولت بپردازد. باز هم برای جرایم نسبتاً سبک استفاده می شود.

2. قرار کفالت:

این قرار یک پله جدی تر از التزام است. در اینجا، یک نفر ثالث (کفیل) مسئولیت حضور متهم را بر عهده می گیرد. همانطور که گفتیم، اگر متهم غیبت کرد، کفیل باید وجه الکفاله را بپردازد. معمولاً برای جرایمی با اهمیت متوسط صادر می شود.

3. قرار وثیقه:

این شدیدترین نوع قرار تأمین کیفری است. در این حالت، متهم یا شخص دیگری، یک مال (مثل سند ملکی، وجه نقد، یا ضمانت نامه بانکی) را به عنوان وثیقه نزد دادسرا یا دادگاه می گذارد. اگر متهم حاضر نشد، وثیقه اش ضبط می شود. وثیقه معمولاً برای جرایم سنگین تر و متهمینی که احتمال فرارشان بیشتر است، صادر می شود و مبلغ آن هم معمولاً بیشتر از وجه الکفاله است.

برای اینکه بهتر متوجه تفاوت های این سه شوید، یک جدول مقایسه ای تهیه کرده ایم:

ویژگی	قرار التزام به حضور	قرار کفالت	قرار وثیقه
ماهیت	تعهد شخصی متهم (گاهی با پشتوانه مالی کم)	تعهد شخص ثالث (کفیل) با پشتوانه مالی	تودیع مال (وجه نقد، سند، ضمانت نامه)
شدت تأمین	کمترین	متوسط	بیشترین
شرایط صدور	جرایم سبک، احتمال فرار کم	جرایم با اهمیت متوسط، احتمال فرار متوسط	جرایم سنگین، احتمال فرار بالا، جبران خسارت بالا
نوع تضامین	قول شرف یا تعیین وجه التزام	معرفی کفیل با استطاعت مالی	تودیع وجه نقد یا سند مال غیرمنقول/منقول
آثار حقوقی	آزادی موقت، ضبط وجه التزام در صورت عدم حضور	آزادی موقت، مسئولیت کفیل، ضبط وجه الکفاله	آزادی موقت، ضبط وثیقه در صورت عدم حضور

بازپرس با نگاه کردن به همه جوانب پرونده، تشخیص می دهد که کدام یک از این قرارها برای متهم مناسب تر است. مثلاً برای یک دعوای کوچک خانوادگی، شاید التزام به حضور کافی باشد، اما برای جرمی مثل سرقت مسلحانه، قطعاً وثیقه سنگین تری نیاز است. قرار کفالت هم یک حد وسط است که به بازپرس کمک می کند عدالت را برقرار کند.

گام به گام: از اتهام تا آزادی با قرار کفالت در دادسرا

حالا که فهمیدیم قرار کفالت چیست و چه فرقی با بقیه قرارهای تأمین دارد، بیایید ببینیم از زمانی که برای متهمی قرار کفالت صادر می شود تا لحظه آزادی اش چه مراحلی باید طی شود. این مراحل شاید در ظاهر ساده به نظر برسند، اما هر کدامشان ریزه کاری های خاص خودشان را دارند که حواس جمع بودن در آن ها خیلی مهم است.

1. لحظه صدور قرار:

اولین قدم، صدور قرار کفالت توسط بازپرس یا دادیار است. این اتفاق معمولاً بعد از اینکه تحقیقات مقدماتی پرونده (مثل بازجویی، جمع آوری مدارک و تفهیم اتهام) انجام شده و بازپرس به این نتیجه رسیده که متهم باید برای ادامه تحقیقات و دادرسی در دسترس باشد، اما نیازی به بازداشت موقتش نیست، رخ می دهد. بازپرس در اینجا میزان وجه الکفاله را هم مشخص می کند.

2. اعلام به متهم:

بعد از صدور قرار، متهم از نوع و میزان قرار کفالت باخبر می شود. در این مرحله، به او فرصت داده می شود تا یک کفیل مناسب معرفی کند. اینجا همان جایی است که خانواده و دوستان متهم می توانند وارد عمل شوند.

3. معرفی کفیل:

متهم باید یک نفر را به عنوان کفیل به دادسرا معرفی کند. این فرد می تواند از اعضای خانواده، دوستان یا هر شخص دیگری باشد که واجد شرایط کفیل شدن است (که در بخش بعدی بیشتر به آن می پردازیم).

4. بررسی اهلیت و استطاعت مالی کفیل:

این یکی از مهم ترین مراحل است. کفیل معرفی شده باید توسط دادسرا تأیید شود. بازپرس یا دادیار بررسی می کند که آیا این فرد اهلیت قانونی (یعنی عاقل، بالغ و رشید باشد) و استطاعت مالی کافی (یعنی توانایی پرداخت وجه الکفاله را در صورت لزوم داشته باشد) را دارد یا نه. مدارک و مستندات مالی کفیل (مثل فیش حقوقی، جواز کسب، یا سند ملکی) در همین مرحله بررسی می شود.

5. صدور قرار قبولی کفالت:

اگر کفیل از نظر دادسرا تأیید شد و بازپرس اهلیت و استطاعت مالی او را قبول کرد، قرار قبولی کفالت صادر می شود. این قرار به امضای کفیل و سپس به امضای بازپرس می رسد. در واقع، با امضای این قرار، مسئولیت کفیل رسماً شروع می شود.

6. آزادی متهم:

بعد از صدور قرار قبولی کفالت، متهم از بازداشت آزاد می شود و می تواند به خانه برگردد. اما باید حواسش باشد که این آزادی موقتی است و مسئولیت حضورش در مراجع قضایی بر عهده کفیل است. متهم باید تعهدات خودش را (مثل عدم خروج از کشور یا معرفی دوره ای به مرجع قضایی) که ممکن است بازپرس تعیین کرده باشد، جدی بگیرد.

خیلی وقت ها این مراحل پیچیده به نظر می رسند، اما با داشتن اطلاعات کافی و شاید کمک گرفتن از یک وکیل خبره، می توان این مسیر را راحت تر و با استرس کمتری طی کرد.

کفیل کیست و چه کسی می تواند کفیل متهم شود؟ (شرایط و مدارک)

وقتی اسم کفالت می آید، اولین سوالی که پیش می آید این است که اصلاً این کفیل کیست و هر کسی می تواند کفیل متهم شود؟ نه هر کسی! کفیل یک مسئولیت بزرگ و قانونی را بر عهده می گیرد و به همین خاطر، قانون گذار برای او شرایطی را تعیین کرده است تا مطمئن شود این فرد می تواند از پس تعهداتش بربیاید.

کفیل کیست؟

کفیل، به زبان ساده، ضامن متهم است. او با امضای قرار کفالت، رسماً تعهد می کند که متهم را هر زمان که مراجع قضایی (اعم از دادسرا یا دادگاه) احضار کردند، حاضر کند. اگر متهم فرار کرد یا حاضر نشد، کفیل مسئول پرداخت مبلغ وجه الکفاله به دولت است. پس کفیل بودن، شوخی بردار نیست و بار حقوقی سنگینی دارد.

شرایط عمومی کفیل شدن:

برای اینکه کسی بتواند کفیل متهم شود، باید حداقل این شرایط را داشته باشد:

1. اهلیت قانونی: یعنی باید عاقل، بالغ و رشید باشد.
   • عقل: مجنون نمی تواند کفیل شود.
   • بلوغ: یعنی به سن قانونی بلوغ (15 سال تمام قمری برای پسران و 9 سال تمام قمری برای دختران) رسیده باشد.
   • رشد: یعنی توانایی اداره امور مالی خودش را داشته باشد و سفیه نباشد.
2. استطاعت مالی کافی: این مهم ترین شرط است. کفیل باید توانایی مالی لازم برای پرداخت کل مبلغ وجه الکفاله را داشته باشد. یعنی اگر خدای نکرده متهم فرار کرد و قرار شد وجه الکفاله ضبط شود، کفیل بتواند از عهده پرداخت آن بربیاید. دادسرا این موضوع را به دقت بررسی می کند.

انواع تضامین مالی قابل قبول برای اثبات استطاعت:

برای اینکه بازپرس از استطاعت مالی کفیل مطمئن شود، معمولاً از او مدارک و مستنداتی را مطالبه می کند. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• فیش حقوقی: این رایج ترین راه برای کارمندان دولت، نظامیان و بازنشستگان است. اگر فیش حقوقی کفیل به اندازه ای باشد که بتواند وجه الکفاله را پوشش دهد، معمولاً پذیرفته می شود. البته گاهی اوقات، مخصوصاً برای بازنشستگان، ممکن است محدودیت هایی وجود داشته باشد و بازپرس با اختیار خود تصمیم می گیرد.
• جواز کسب و پروانه اشتغال: افرادی که شغل آزاد دارند و دارای جواز کسب یا پروانه معتبر از اصناف هستند، می توانند با ارائه این مدارک، استطاعت مالی خود را نشان دهند. ارزش جواز کسب و میزان درآمد فرد از آن شغل، توسط دادسرا ارزیابی می شود.
• سند ملکی یا سایر اموال منقول و غیرمنقول: کفیل می تواند با ارائه سند مالکیت یک ملک (خانه، زمین، آپارتمان) یا حتی سند خودروی گران قیمت یا اوراق بهادار، استطاعت مالی خود را ثابت کند. البته باید حواستان باشد که این با قرار وثیقه فرق دارد؛ در کفالت، سند تودیع نمی شود، بلکه فقط به عنوان اثبات توانایی مالی ارائه می گردد و معمولاً در پرونده درج می شود، نه اینکه مستقیماً به نام دادگستری توقیف شود.

محدودیت ها و موانع کفیل شدن:

یک سری محدودیت ها هم برای کفیل شدن وجود دارد. مثلاً:

• کسی که خودش پرونده کیفری فعال دارد یا سابقه کیفری مشخصی دارد، ممکن است صلاحیت کفیل شدن را از دست بدهد.
• در برخی موارد خاص، شاید قرابت نزدیک با بزه دیده (شاکی) باعث شود کفالت پذیرفته نشود تا شائبه تبانی پیش نیاید.

خلاصه کلام اینکه، کفیل شدن یک تصمیم مهم است که باید با آگاهی کامل از تمامی مسئولیت ها و پیامدهای آن گرفته شود. اگر قصد دارید برای کسی کفیل شوید، حتماً از جزئیات پرونده و شرایط حقوقی آن به خوبی مطلع باشید.

وجه الکفاله: مبلغ کفالت چطور تعیین می شود و چرا مهم است؟

تا اینجا با مفهوم قرار کفالت و اینکه چه کسی می تواند کفیل شود آشنا شدیم. اما یک جزء جدایی ناپذیر این قرار، مبلغی است به نام وجه الکفاله. شاید برایتان سؤال پیش بیاید که اصلاً این مبلغ چیست، چقدر است و چطور تعیین می شود؟ بیایید با هم بررسی کنیم.

وجه الکفاله چیست؟

وجه الکفاله در واقع همان ضمانت مالی است که کفیل تعهد می کند در صورت عدم حضور متهم در مراجع قضایی، آن را به نفع دولت بپردازد. این مبلغ، ابزاری برای اطمینان از انجام تعهد کفیل و در نهایت، تضمین دسترسی به متهم است. تصور کنید یک نفر به عنوان کفیل، ضمانت می کند که متهم در دادگاه حاضر می شود. اگر متهم فرار کرد، این وجه الکفاله به دولت تعلق می گیرد و یک جریمه مالی برای عدم انجام تعهد است.

مبانی قانونی و عوامل مؤثر در تعیین مبلغ:

تعیین مبلغ وجه الکفاله، سرخود نیست و بر اساس قانون و با در نظر گرفتن چندین عامل مهم انجام می شود. ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری، در این زمینه راهنمای اصلی است. این ماده می گوید: مبلغ وجه التزام، وجه الکفاله و وثیقه، نباید در هر حال، از خسارت وارده به بزه دیده کمتر باشد. یعنی حداقل مبلغی که تعیین می شود، باید بتواند خسارت احتمالی شاکی را پوشش دهد.

عواملی که در تعیین میزان وجه الکفاله توسط بازپرس نقش دارند، عبارتند از:

1. شدت و نوع جرم: هرچه جرم ارتکابی سنگین تر و مجازات آن بیشتر باشد، مبلغ وجه الکفاله هم بیشتر خواهد بود. مثلاً برای یک سرقت ساده، مبلغ کفالت کمتر از یک جرم اقتصادی بزرگ است.
2. میزان خسارات وارده به شاکی: همانطور که قانون می گوید، مبلغ باید حداقل به اندازه خسارت شاکی باشد. پس اگر جرمی باعث خسارت مالی زیادی شده باشد، وجه الکفاله هم متناسب با آن بالا می رود.
3. شخصیت و سابقه متهم: اگر متهم سابقه فرار از دادگاه یا اتهامات مشابه داشته باشد، یا اگر شخصیت او به گونه ای باشد که احتمال فرارش بیشتر باشد، ممکن است بازپرس مبلغ بالاتری را تعیین کند.
4. موقعیت اجتماعی و مالی متهم: اگر متهم از وضعیت مالی خوبی برخوردار باشد، معمولاً مبلغ وجه الکفاله هم بالاتر تعیین می شود تا ضمانت محکم تری باشد.

چه کسی مبلغ را تعیین می کند؟

تعیین دقیق مبلغ وجه الکفاله به عهده بازپرس یا دادیار پرونده است. او با در نظر گرفتن تمامی جوانب پرونده، تشخیص می دهد که چه مبلغی مناسب است تا هم تضمین کننده حضور متهم باشد و هم فشاری نامعقول بر کفیل وارد نکند. این اختیار بازپرس برای تعیین مبلغ، با هدف برقراری عدالت و تناسب با شرایط هر پرونده صورت می گیرد.

پس، وجه الکفاله فقط یک عدد نیست، بلکه یک ضمانت جدی است که نقش مهمی در روند دادرسی و آزادی متهم ایفا می کند و باید با دقت و بر اساس اصول قانونی تعیین شود.

قرار قبولی کفالت: مسئولیت ها و پیامدها

خب، متهم یک کفیل معرفی کرده، استطاعت مالی کفیل هم توسط بازپرس تأیید شده، حالا نوبت می رسد به قرار قبولی کفالت. این قرار چیست و بعد از صدورش چه اتفاقاتی می افتد؟

قرار قبولی کفالت یعنی چی؟

قرار قبولی کفالت، در واقع تأیید نهایی بازپرس است بر اینکه کفیل معرفی شده، شرایط لازم برای کفالت را دارد و می تواند مسئولیت حضور متهم را بر عهده بگیرد. ماده ۲۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری درباره اش می گوید: بازپرس درمورد قبول وثیقه یا کفالت، قرار صادر می نماید و پس از امضای کفیل یا وثیقه گذار، خود نیز آن را امضا می کند و با درخواست کفیل یا وثیقه گذار، تصویر قرار را به آنان می دهد.

پس، بعد از اینکه بازپرس از صلاحیت کفیل مطمئن شد، یک فرم مخصوص قرار قبولی کفالت را تنظیم می کند. این فرم توسط کفیل (که متعهد می شود متهم را حاضر کند و در صورت عدم حضور، وجه الکفاله را بپردازد) امضا می شود و بعد از آن، بازپرس هم امضا می کند. از این لحظه به بعد، این قرار حالت رسمی پیدا می کند و کفیل می تواند یک نسخه از آن را برای خودش داشته باشد.

آثار حقوقی قبولی کفالت:

صدور و امضای قرار قبولی کفالت، یک سری آثار مهم و مستقیم دارد:

1. آزادی موقت متهم: مهم ترین و اولین اثر، آزادی متهم از بازداشت است. متهم می تواند به صورت موقت به زندگی عادی خود برگردد.
2. لزوم حضور متهم در مواقع احضار: آزادی متهم دائمی نیست و او موظف است هر زمان که از طرف دادسرا یا دادگاه احضار شد، خودش را معرفی کند. این احضار می تواند برای ادامه تحقیقات، حضور در جلسات دادگاه یا اجرای حکم باشد.
3. شروع مسئولیت کفیل: با امضای این قرار، مسئولیت حقوقی کفیل شروع می شود. یعنی از این لحظه، کفیل متعهد به معرفی متهم است و در صورت عدم حضور متهم، باید پاسخگوی قانون باشد و وجه الکفاله را بپردازد.

نکات کلیدی برای متهم پس از آزادی:

متهم بعد از آزادی با قرار کفالت، نباید فکر کند که پرونده تمام شده است. او هنوز متهم است و باید به نکات زیر توجه کند:

• در دسترس باشید: آدرس و شماره تماس خود را به کفیل و مراجع قضایی اطلاع دهید و تغییرات احتمالی را هم گزارش کنید.
• از حوزه قضایی خارج نشوید: ممکن است بازپرس محدودیت هایی برای خروج از حوزه قضایی یا حتی کشور برای متهم تعیین کرده باشد که باید رعایت شود.
• به موقع حاضر شوید: هرگونه احضاریه از دادسرا یا دادگاه را جدی بگیرید و در موعد مقرر حاضر شوید تا مشکلی برای خودتان و کفیلتان پیش نیاید.

در یک کلام، قرار قبولی کفالت یک نفس راحت برای متهم است، اما همراه با مسئولیت هایی که باید به درستی انجام شوند تا این آزادی موقت به دردسر تبدیل نشود.

مسئولیت های کفیل و عواقب عدم حضور متهم (دستور ضبط و اعتراض)

همانطور که قبلاً گفتیم، کفیل شدن یک مسئولیت جدی است. اینجاست که می خواهیم دقیق تر بررسی کنیم که کفیل چه تعهداتی دارد و اگر متهم طبق قرار حاضر نشد، چه اتفاقاتی می افتد و کفیل چه کاری می تواند انجام دهد.

تعهد اصلی کفیل:

مهم ترین و اصلی ترین تعهد کفیل این است که متهم (مکفول) را در زمان های مقرر و در مقابل مراجع قضایی حاضر کند. این یعنی هر وقت از طرف دادسرا یا دادگاه احضاریه ای برای متهم آمد، کفیل باید کاری کند که متهم خودش را معرفی کند. این تعهد تا زمانی که قرار کفالت ساقط شود (مثلاً با صدور حکم نهایی یا تبرئه متهم) ادامه دارد.

مسئولیت های کفیل در صورت عدم حضور متهم:

حالا فرض کنید متهم به هر دلیلی (عمداً یا سهواً، با فرار یا بدون اطلاع قبلی) در موعد مقرر حاضر نشد. در این صورت، چه اتفاقی می افتد؟

1. صدور اخطار به کفیل: اولین قدم این است که مراجع قضایی، یک اخطاریه به کفیل می دهند و از او می خواهند که ظرف مدت 10 تا 20 روز (بسته به نظر قاضی و شرایط پرونده)، متهم را حاضر کند. در این اخطار، به کفیل گفته می شود که اگر متهم را حاضر نکند، وجه الکفاله ضبط خواهد شد.
2. صدور دستور ضبط وجه الکفاله: اگر کفیل نتواند متهم را در مهلت مقرر حاضر کند و یا متهم فرار کرده باشد، بازپرس یا دادگاه، دستور ضبط وجه الکفاله را صادر می کند. این یعنی کفیل باید مبلغی را که قبلاً به عنوان وجه الکفاله تعیین شده بود، به نفع دولت پرداخت کند.
3. نحوه اعتراض به دستور ضبط: خبر ضبط وجه الکفاله، خبر خوبی برای کفیل نیست! اما کفیل می تواند به این دستور اعتراض کند. برای اعتراض به دستور ضبط، کفیل مهلت 10 روزه دارد (از تاریخ ابلاغ دستور ضبط). مرجع رسیدگی به این اعتراض، دادگاهی است که پرونده در آن مطرح است. کفیل می تواند دلایل موجهی مثل فوت متهم، بیماری حاد او، یا حوادث غیرمترقبه را ارائه دهد تا شاید دستور ضبط لغو شود یا به تعویق بیفتد.

راه های رفع مسئولیت کفیل (سقوط قرار کفالت):

مسئولیت کفیل دائمی نیست و در مواقعی می تواند از بین برود (که به آن سقوط قرار کفالت می گویند). این موارد بر اساس ماده ۲۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری و رویه های قضایی عبارتند از:

1. معرفی و تحویل متهم: اگر کفیل، متهم را در هر مرحله از تحقیقات یا دادرسی، خودش نزد مرجع قضایی حاضر کند، مسئولیتش برداشته می شود و قرار کفالت ساقط می گردد.
2. اثبات فوت متهم: اگر متهم فوت کرده باشد و کفیل بتواند مدارک لازم (مثل گواهی فوت) را ارائه دهد، مسئولیتش رفع می شود.
3. صدور قرار نهایی یا حکم قطعی: زمانی که پرونده متهم به سرانجام می رسد و قرار نهایی (مثل قرار منع تعقیب) یا حکم قطعی (اعم از برائت، محکومیت یا قرار تعلیق) صادر می شود، دیگر نیازی به تضمین حضور متهم نیست و مسئولیت کفیل تمام می شود.
4. تودیع وجه الکفاله: اگر کفیل وجه الکفاله را بپردازد، مسئولیتش رفع می شود، هرچند این به معنی پایان دردسر مالی است، نه اینکه متهم از تعقیب رهایی یابد.

پس، اگر کسی قرار است کفیل شود، باید بداند که پا در چه راهی می گذارد و مسئولیتش چقدر سنگین است. این آگاهی کمک می کند تا تصمیمات بهتری گرفته شود.

قرار کفالت در قانون آیین دادرسی کیفری جدید (مصوب 1392 و تغییرات 1404)

قوانین حقوقی، مخصوصاً آن هایی که با آزادی افراد سروکار دارند، همیشه در حال به روزرسانی هستند تا بهتر و عادلانه تر عمل کنند. قانون آیین دادرسی کیفری که مربوط به نحوه رسیدگی به پرونده های جزایی است، در سال ۱۳۹۲ دستخوش تغییرات اساسی شد و این تغییرات، مستقیماً روی موضوع قرار کفالت هم تأثیر گذاشت. در سال ۱۴۰۴ و سال های اخیر هم رویه های قضایی و تفسیر برخی مواد، تکمیل شده و به همین دلیل، آشنایی با رویکرد جدید قانون برای همه ضروری است.

نگاهی به مواد مرتبط در قانون جدید:

قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، با تأکید بر حقوق متهم و کاهش بازداشت های موقت، فصلی جداگانه را به قرارهای تأمین و نظارت قضایی اختصاص داده است. در این قانون، ماده ۲۱۷ انواع قرارهای تأمین را برشمرده که اخذ کفیل با تعیین وجه الکفاله یکی از آن هاست. مواد بعدی این قانون (از ۲۱۸ تا ۲۳۲) هم به جزئیات مربوط به این قرارها، شرایط کفیل، نحوه تعیین وجه الکفاله، مسئولیت کفیل و چگونگی رفع آن پرداخته اند.

آیا تغییرات اساسی نسبت به قوانین قبلی وجود داشته است؟

بله، قانون جدید با رویکردی متفاوت تر نسبت به قوانین سابق (مثل قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸) تنظیم شده است. مهم ترین تغییرات و تأکیدات را می توان اینطور خلاصه کرد:

1. کاهش بازداشت موقت: قانون جدید تلاش کرده تا بازداشت موقت را به عنوان یک استثنا در نظر بگیرد و تا حد امکان، از قرارهای تأمین جایگزین (مثل کفالت و وثیقه) استفاده شود. این رویکرد به معنای حمایت بیشتر از آزادی متهم است.
2. حمایت از حقوق متهم: در تمام مراحل رسیدگی، بر رعایت حقوق متهم (از جمله حق سکوت، حق دسترسی به وکیل و حق آگاهی از اتهامات) تأکید شده است. این موضوع به صورت غیرمستقیم بر نحوه صدور و اجرای قرارهای تأمین هم تأثیر می گذارد.
3. شفافیت بیشتر در تعیین وجه الکفاله: قانون جدید، معیارهای دقیق تری برای تعیین وجه الکفاله (مانند تناسب با خسارت بزه دیده و شخصیت متهم) مشخص کرده است که به بازپرس ها کمک می کند تصمیمات عادلانه تری بگیرند.
4. توضیح جزئیات مسئولیت کفیل: مسئولیت های کفیل و چگونگی رفع آن، با جزئیات بیشتری توضیح داده شده تا هم کفیل ها از تعهدات خود آگاه باشند و هم در صورت بروز مشکل، بتوانند از حقوق خود دفاع کنند.

اهمیت قانون جدید در رویه دادسراها:

با تصویب قانون جدید، رویه دادسراها در صدور قرارهای تأمین تا حدودی تغییر کرده است. بازپرس ها موظفند که در ابتدا به قرارهای خفیف تر (مثل التزام به حضور) تمایل نشان دهند و در صورت عدم کارایی یا کافی نبودن، به سراغ کفالت و در نهایت وثیقه بروند. این تغییر رویکرد، در سال ۱۴۰۴ هم همچنان رعایت می شود و هدفش کاهش تراکم زندانیان و حفظ آزادی های فردی است، تا جایی که خللی در روند عدالت ایجاد نشود. بنابراین، آشنایی با این قانون و مواد مرتبط با قرار کفالت، برای هر متهم و کفیل بالقوه، حیاتی است.

سوالات پرتکرار درباره قرار کفالت در دادسرا

آیا برای هر جرمی قرار کفالت صادر می شود؟

نه، برای هر جرمی قرار کفالت صادر نمی شود. بازپرس یا دادیار با توجه به شدت جرم، اهمیت آن، میزان خسارت وارده، دلایل اتهام و سابقه متهم، یکی از انواع قرارهای تأمین (از التزام به حضور تا وثیقه) را صادر می کند. قرار کفالت معمولاً برای جرایم با اهمیت متوسط صادر می شود.

مدت اعتبار قرار کفالت چقدر است؟

قرار کفالت مدت اعتبار مشخصی ندارد و تا زمانی که پرونده به سرانجام نرسیده و حکم نهایی (یا قرار نهایی مثل منع تعقیب) صادر نشده باشد، معتبر است. همچنین، اگر قرار تأمین دیگری (مثلاً وثیقه) صادر شود یا متهم فوت کند، مسئولیت کفیل ساقط می شود.

اگر کفیل معرفی شده قبول نشود، متهم چکار کند؟

اگر کفیل معرفی شده از نظر بازپرس یا دادیار (مثلاً به دلیل عدم استطاعت مالی کافی یا نداشتن اهلیت قانونی) مورد قبول واقع نشد، متهم می تواند و باید یک کفیل جدید با شرایط مناسب تر معرفی کند. در غیر این صورت، متهم ممکن است ناچار به بازداشت موقت شود.

آیا می شود قرار کفالت را به وثیقه تبدیل کرد؟

بله، معمولاً این امکان وجود دارد. اگر متهم یا خانواده اش بخواهند، می توانند از بازپرس درخواست کنند که قرار کفالت را به وثیقه تبدیل کنند. این موضوع بستگی به نظر و صلاحدید بازپرس دارد که با بررسی شرایط و قوانین، تصمیم نهایی را می گیرد.

چه زمانی وجه الکفاله به کفیل برگردانده می شود؟

وجه الکفاله زمانی به کفیل برگردانده می شود که مسئولیت کفیل ساقط شده باشد. این اتفاق در مواردی مثل معرفی و تحویل متهم توسط کفیل، صدور قرار نهایی (مثل قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب)، صدور حکم قطعی (تبرئه یا محکومیت)، یا فوت متهم رخ می دهد.

آیا کفیل می تواند متهم را از سفر خارجی منع کند؟

خیر، کفیل به تنهایی نمی تواند متهم را از سفر خارجی منع کند. این موضوع به دستور مقام قضایی بستگی دارد. بازپرس ممکن است در کنار قرار کفالت، قرار ممنوع الخروجی نیز برای متهم صادر کند. اگر چنین قراری صادر شده باشد، متهم نمی تواند از کشور خارج شود و کفیل باید مراقب باشد که این تعهد نقض نشود.

اگر متهم فرار کند، کفیل چه کاری می تواند انجام دهد؟

اگر متهم فرار کند، کفیل باید هرچه سریع تر به مرجع قضایی (دادسرا یا دادگاه) اطلاع دهد و می تواند با معرفی محل اختفای متهم یا کمک به دستگیری او، تلاش کند تا از مسئولیت خود و ضبط وجه الکفاله جلوگیری کند. در نهایت اگر متهم پیدا نشود، وجه الکفاله ضبط خواهد شد.

آیا معافیت کفالت سربازی همان قرار کفالت در دادسراست؟

خیر، این دو کاملاً متفاوت هستند. معافیت کفالت سربازی مربوط به شرایط نظام وظیفه است که در آن فرد به دلیل سرپرستی و کفالت از یکی از اعضای خانواده (مثل مادر یا پدر) از خدمت سربازی معاف می شود. اما قرار کفالت در دادسرا یک قرار تأمین کیفری است که برای تضمین حضور متهم در پرونده های جزایی صادر می شود و ربطی به موضوع سربازی ندارد.

خب، رسیدیم به آخر این بحث پرجزئیات و مهم. حتماً متوجه شدید که قرار کفالت در دادسرا فقط یک کلمه حقوقی خشک و خالی نیست؛ یک راهکار قانونی است که از یک طرف به متهم فرصت می دهد تا آزادی اش را تجربه کند و از طرف دیگر، به عدالت کمک می کند تا به مسیر خودش ادامه دهد. این قرار، مثل یک پل ارتباطی عمل می کند بین آزادی و مسئولیت. پل ارتباطی که یک سرش متهم و آزادی مشروط اوست و سر دیگرش، کفیل و تعهد سنگینی که بر دوش می گیرد.

یادتان باشد، در تمام مراحل این قرار، چه به عنوان متهم و چه به عنوان کفیل، آگاهی از حقوق و وظایفتان مثل یک چراغ راهنما عمل می کند. ندانستن یا کم توجهی به جزئیات می تواند دردسرهای بزرگی را درست کند، از ضبط وجه الکفاله گرفته تا مشکلات جدی تر قضایی. مخصوصاً با توجه به تغییرات و رویکردهای جدید قانون آیین دادرسی کیفری، بروز بودن اطلاعاتتان هم خیلی اهمیت دارد.

پس، اگر خدای ناکرده شما یا عزیزانتان درگیر چنین پرونده ای شدید و با قرار کفالت مواجه شدید، قبل از هر اقدامی، اطلاعاتتان را کامل کنید. هیچ وقت از مشورت با یک وکیل متخصص دریغ نکنید. وکیل مثل یک راه بلد در این مسیر پرپیچ و خم قانونی است که می تواند شما را از افتادن در چاه نجات دهد و بهترین راهکارها را پیش پایتان بگذارد. یادتان نرود، پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، مخصوصاً در مسائل حقوقی که با سرنوشت افراد گره خورده.