ماده۶۷۵ قانون مجازات اسلامی

تا حالا فکر کردی اگه خدای نکرده کسی عمداً به مال و اموالت آتیش بزنه، قانون چه حمایتی ازت می کنه؟ ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی دقیقاً درباره همین موضوع حرف می زنه و مجازات آتش زدن عمدی اموال دیگران رو مشخص می کنه. این ماده، یکی از مهم ترین قوانین توی بحث جرایم علیه امواله که دونستنش هم برای حقوق دان ها و هم برای مردم عادی حسابی کاربردیه.

این مقاله قراره راهنمای کامل تو باشه تا بفهمی ماده ۶۷۵ چی میگه، ارکانش چیه، چه فرقی با بقیه جرم ها داره و اصلاً اگه همچین اتفاقی افتاد، باید چیکار کنی. پس بزن بریم تا ریز به ریز این ماده قانونی رو بررسی کنیم و با زبون خودمونی، حسابی سر از کارش دربیاریم.

متن کامل ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

خب، بریم سراغ اصل مطلب، یعنی خود متن ماده ۶۷۵. این ماده توی بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی اومده و می گه:

«هر کس عمداً عمارت یا بنا یا کشتی یا هواپیما یا کارخانه یا انبار و به طور کلی هر محل مسکونی یا معد برای سکنی یا جنگل یا خرمن یا هر نوع محصول زراعی یا اشجار یا مزارع یا باغ های متعلق به دیگری را آتش بزند به حبس از دو تا پنج سال محکوم می شود.»

تبصره ۱ این ماده هم یه نکته خیلی مهم داره:

«اعمال فوق در این فصل در صورتی که به قصد مقابله با حکومت اسلامی باشد مجازات محارب را خواهد داشت.»

یعنی چی؟ یعنی اگه کسی این آتیش سوزی ها رو با هدف دشمنی با نظام انجام بده، حکمش فرق می کنه و خیلی سنگین تره.

نکات کلیدی: نسخ شدن تبصره ۲ و پیامدها

حالا می رسیم به یه نکته خیلی مهم که خیلی ها شاید ازش خبر نداشته باشن و حسابی این ماده رو تحت تاثیر قرار داده: تبصره ۲ ماده ۶۷۵ نسخ شده! بله، درست شنیدید. اون تبصره که قبلاً می گفت مجازات شروع به جرائم فوق شش ماه تا دو سال حبس می باشد، از تاریخ ۱۳۹۹/۰۲/۲۳ رسماً لغو شده و دیگه اعتبار قانونی نداره.

این یعنی چی؟ یعنی الان اگه کسی بخواد آتیش سوزی عمدی انجام بده ولی موفق نشه و فقط شروع به جرم کنه، دیگه بر اساس تبصره ۲ سابق مجازات نمیشه. در حال حاضر، شروع به جرم احراق، مثل بقیه جرم ها، تابع قواعد عمومی شروع به جرمه که توی ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی اومده. اونجا گفته شده که اگه کسی شروع به جرمی کنه ولی به خاطر مانعی خارج از اراده اش، جرم تموم نشه، به مجازاتی که از حداقل تا یک سوم مجازات جرم اصلیه، محکوم میشه. این تغییر حسابی توی رویه قضایی و پرونده ها تاثیر گذاشته و دونستنش خیلی مهمه.

تحلیل ارکان و عناصر تشکیل دهنده جرم احراق عمدی (ماده ۶۷۵)

حالا که متن قانون رو خوندیم، بریم ببینیم اصلاً یه جرم چطوری شکل می گیره. هر جرمی سه تا رکن اصلی داره: قانونی، مادی و معنوی. جرم آتش زدن عمدی هم از این قاعده مستثنا نیست.

رکن قانونی

رکن قانونی، همون ماده ای از قانون هست که اون فعل رو جرم دونسته و براش مجازات تعیین کرده. اینجا هم واضحه که ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، رکن قانونی جرم احراق عمدیه. یعنی اگه این ماده نبود، اصلاً عملی به اسم آتش زدن عمدی اموال دیگران جرم تلقی نمی شد.

رکن مادی

رکن مادی یعنی اون کاری که مجرم انجام میده و توی دنیای واقعی اتفاق می افته. توی جرم آتش سوزی عمدی، رکن مادی سه تا بخش مهم داره: فعل فیزیکی، موضوع جرم و نتیجه جرم.

فعل فیزیکی: آتش زدن (احراق)

اولین بخش، خود آتش زدن یا همون احراق هست. اینجا منظور از آتش زدن، لزوماً نابودی کامل اون مال نیست. همین که فردی به صورت عمدی باعث شعله ور شدن آتش بشه و آتش به قسمتی از مال سرایت کنه، کفایت می کنه. مثلاً اگه کسی کبریت رو روشن کنه و بندازه روی یه خرمن و فقط بخش کوچیکی از خرمن بسوزه و بعد آتش خاموش بشه، باز هم جرم احراق عمدی محقق شده. پس فکر نکنید که حتماً باید کل مال خاکستر بشه تا جرم ثابت بشه!

موضوع جرم (مصادیق حصری)

اینجا یه نکته خیلی کلیدی داریم. ماده ۶۷۵ یه سری مصادیق رو مشخص کرده که اگه آتیش سوزی روی اونا اتفاق بیفته، این جرم محقق میشه. این مصادیق حصری هستن، یعنی فقط همین مواردی که توی قانون اومده، مشمول این ماده میشن، نه هر چیزی که بشه آتیش زد. این مصادیق شامل ایناست:

* عمارت یا بنا: مثل خونه، ساختمان، ویلا.
* کشتی یا هواپیما: از وسایل حمل و نقل مهم.
* کارخانه یا انبار: محل های تولید یا نگهداری کالا.
* هر محل مسکونی یا معد برای سکنی: این بخش خیلی مهمه. منظور از محل معد برای سکنی یعنی جایی که برای زندگی آماده شده، حتی اگه فعلاً خالی باشه یا نیمه کاره باشه و کسی توش زندگی نکنه. مثلاً یه خونه خالی یا یه ساختمان در حال ساخت که برای سکونت طراحی شده، شامل این بخش میشه.
* جنگل یا خرمن: جنگل که مشخصه، خرمن هم به محصولاتی می گن که بعد از برداشت، روی هم انباشته میشن.
* هر نوع محصول زراعی یا اشجار یا مزارع یا باغ: محصولات زراعی شامل هر نوع محصول کشاورزی میشه، چه هنوز توی مزرعه باشه و چه چیده شده باشه و توی انبار باشه. اشجار هم یعنی درخت ها، فرقی نمی کنه که تازه کاشته شده باشن یا چندین ساله باشن.

یه نکته خیلی مهم: این جرم فقط زمانی محقق میشه که مالی که آتیش می گیره، متعلق به دیگری باشه. یعنی اگه کسی مال خودش رو آتیش بزنه (مگر در شرایط خاصی مثل کلاهبرداری از بیمه که جرم دیگه محسوب میشه)، مشمول این ماده نمیشه. مثلاً اگه شما خونه خودتون رو آتیش بزنید، این ماده ۶۷۵ نمی تونه علیه شما استفاده بشه.

نتیجه جرم (جرم مطلق)

اینجا می رسیم به یه بحث کمی فنی تر ولی خیلی مهم: جرم احراق عمدی یه جرم مطلق هست. حالا این یعنی چی؟ توی حقوق، جرم ها به دو دسته مطلق و مقید تقسیم میشن.

* جرم مقید: برای اینکه محقق بشه، حتماً باید یه نتیجه خاصی اتفاق بیفته. مثلاً توی جرم کلاهبرداری، حتماً باید مال به دست کلاهبردار برسه و به طرف مقابل ضرر وارد بشه.
* جرم مطلق: نیازی به احراز یه نتیجه خاص نداره. همین که فعل مجرمانه انجام بشه، جرم محقق شده.

جرم آتش سوزی عمدی، یه جرم مطلقه. یعنی صرف آتش زدن و شعله ور شدن آتش روی بخشی از مال، حتی اگه خسارت خیلی زیادی هم وارد نشه یا آتش به سرعت مهار بشه، برای تحقق جرم کافیه. نیازی نیست که کل مال از بین بره یا ضرر بزرگی وارد بشه. اینجاست که فرقش با شروع به جرم هم مشخص میشه.

تفاوت با شروع به جرم (پس از نسخ تبصره ۲):

قبلاً که تبصره ۲ بود، تشخیص شروع به جرم کمی راحت تر بود. اما الان با نسخ تبصره ۲، این قضیه کمی ظریف تر شده. فرض کنید یه نفر می خواد یه کارخونه رو آتیش بزنه:
* شروع به جرم: اگه فرد بنزین رو بریزه کف کارخونه و تازه بخواد کبریت رو روشن کنه که یهو دستگیر بشه، اینجا هنوز آتش زدن اتفاق نیفتاده، پس شروع به جرمه.
* تحقق جرم: اگه بنزین رو بریزه و کبریت رو هم روشن کنه و حتی یه شعله کوچیک هم بگیره ولی سریع خاموشش کنن، چون فعل آتش زدن رخ داده، جرم محقق شده و دیگه شروع به جرم نیست.

پس همونطور که می بینید، خط بین شروع به جرم و جرم تام، خیلی باریکه و این موضوع حسابی توی دفاعیات حقوقی مهمه.

رکن معنوی (قصد مجرمانه)

رکن معنوی یا همون قصد مجرمانه، یعنی اینکه مجرم با چه نیتی و با چه علمی این کار رو انجام داده. توی جرم آتش سوزی عمدی، رکن معنوی هم دو بخش داره: سوءنیت عام و سوءنیت خاص.

سوءنیت عام و خاص

* سوءنیت عام: یعنی فرد قصد انجام فعل آتش زدن رو داشته. مثلاً عمداً کبریت رو روشن کرده و انداخته.
* سوءنیت خاص: اینجا یه نکته ظریف داریم. برعکس خیلی از جرم ها که قصد ضرر زدن لازمه، توی جرم آتش سوزی عمدی، لازم نیست که فرد حتماً قصد ضرر زدن به مال دیگری رو داشته باشه. همین که قصد آتش زدن رو داشته باشه، کافیه. مثلاً اگه کسی صرفاً برای سرگرمی یا از روی لجبازی، یه خرمن رو آتیش بزنه و اصلاً قصد وارد کردن ضرر مالی بزرگ رو نداشته باشه، باز هم رکن معنوی محقق شده.

اما یه شرط لازم دیگه داریم: علم به تعلق مال به دیگری. یعنی فرد بدونه که مالی که داره آتیش می زنه، مال خودش نیست و مال کس دیگه ست. اگه فکر کنه مال خودشه و آتیشش بزنه، رکن معنوی محقق نشده و این جرم اتفاق نمی افته.

قصد مقابله با حکومت اسلامی (محاربه):
همونطور که توی تبصره ۱ ماده ۶۷۵ دیدیم، اگه کسی این آتیش سوزی ها رو با قصد مقابله با حکومت اسلامی انجام بده، دیگه جرمش فقط آتش سوزی عمدی ساده نیست. در این صورت، اون فرد مشمول مجازات محارب میشه که یکی از سنگین ترین مجازات ها توی قانون ماست و می تونه حتی به اعدام هم ختم بشه. تشخیص این قصد، البته کار آسونی نیست و نیاز به بررسی های دقیق قضایی داره.

نکات حقوقی و تفسیری مهم پیرامون ماده ۶۷۵

جدا از ارکان اصلی، ماده ۶۷۵ یه سری ظرافت های حقوقی دیگه هم داره که خوبه ازشون باخبر باشیم.

حصری یا تمثیلی بودن مصادیق

قبلاً هم گفتیم، اما باز هم تاکید می کنیم: مصادیقی که توی ماده ۶۷۵ برای موضوع جرم (عمارت، بنا، کشتی، و…) اومده، حصری هستن نه تمثیلی. این یعنی قانون گذار دقیقاً خواسته فقط همین موارد خاص مشمول این ماده بشن. اگه چیزی غیر از این ها آتیش بگیره، ممکنه مشمول ماده دیگه ای مثل تخریب (ماده ۶۷۷) بشه، ولی مشمول ماده ۶۷۵ نمیشه. این یه تفاوت مهم با بعضی مواد قانونی دیگه هست که از عبارت نظیر یا مانند استفاده می کنند که یعنی مصادیق تمثیلی هستند.

وضعیت حقوقی شروع به جرم احراق

بعد از نسخ تبصره ۲ ماده ۶۷۵، الان شروع به جرم آتش سوزی عمدی مثل بقیه جرم ها تابع قواعد عمومی شروع به جرمی هست که توی ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی اومده. یعنی اگه کسی برای آتیش زدن عمدی اقدام کنه ولی کارش به نتیجه نرسه، مجازاتش، حداقل مجازات مقرر برای جرم تام تا یک سوم اون مجازات هست. این یعنی مجازات شروع به جرم خیلی کمتر از مجازات جرم اصلیه (دو تا پنج سال حبس). این تغییر، بار مسئولیت رو برای قاضی ها در تشخیص شروع به جرم یا جرم تام بیشتر کرده.

جرم غیر قابل گذشت

یکی دیگه از ویژگی های مهم جرم آتش سوزی عمدی، اینه که یک جرم غیر قابل گذشت محسوب میشه. این یعنی چی؟ یعنی اگه کسی مالی رو آتیش بزنه و صاحب اون مال (شاکی خصوصی) بعداً رضایت بده و بگه که من رضایت دارم، این رضایت باعث نمیشه که تعقیب مجرم متوقف بشه یا مجازاتش بخشیده بشه. پرونده همچنان توی دادگاه ادامه پیدا می کنه و قاضی می تونه حکم بده. البته رضایت شاکی می تونه توی تخفیف مجازات موثر باشه، اما کاملاً اون رو از بین نمی بره. برای اطلاعات بیشتر می تونید به تبصره ۲ ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی مراجعه کنید.

تفاوت با سایر جرایم مرتبط

جرم آتش سوزی عمدی شباهت هایی با چند جرم دیگه داره ولی تفاوت های کلیدی هم داره که مهمه بدونی:

* تفاوت با آتش زدن اموال خود: همونطور که گفتیم، اگه کسی مال خودش رو آتیش بزنه، اصولاً مشمول ماده ۶۷۵ نمیشه. مگر اینکه این کار با اهداف دیگه ای مثل کلاهبرداری از بیمه یا به خطر انداختن جان دیگران همراه باشه که در اون صورت ممکنه جرم های دیگه ای مثل کلاهبرداری یا به خطر انداختن جان مردم، مطرح بشه.
* تفاوت با تخریب (ماده ۶۷۷ ق.م.ا.): تخریب، یه جرم گسترده تره که شامل هر نوع از بین بردن یا ناقص کردن مال دیگری میشه. آتش سوزی هم نوعی تخریبه، اما ماده ۶۷۵ برای آتش سوزی یه مجازات خاص و شدیدتر در نظر گرفته. پس اگه تخریب از طریق آتش سوزی و روی مصادیق ماده ۶۷۵ اتفاق بیفته، این ماده خاص حاکمه.
*

تفاوت با آتش سوزی غیرعمدی (ماده ۶۷۶ ق.م.ا.):

این تفاوت از همه واضح تره. توی ماده ۶۷۵، عمد عنصر اصلیه. یعنی فرد باید با قصد و نیت مال رو آتیش بزنه. اما اگه آتش سوزی به صورت سهوی و غیرعمد اتفاق بیفته (مثلاً به خاطر بی احتیاطی)، مشمول ماده ۶۷۶ قانون مجازات اسلامی میشه که مجازاتش خیلی سبک تره (حبس از دو ماه تا یک سال) و اصلاً قصد مجرمانه در اون مطرح نیست.

یادتون باشه، تشخیص عمد یا غیرعمد بودن آتش سوزی، یکی از چالش برانگیزترین مراحل توی پرونده های قضاییه و برای همین هم حضور یه وکیل متخصص می تونه حسابی کارساز باشه.

رویه قضایی و نظریه های مشورتی مرتبط با ماده ۶۷۵

حالا بریم سراغ اینکه دادگاه ها و مراجع حقوقی توی واقعیت چطور با پرونده های مربوط به ماده ۶۷۵ برخورد می کنن و چه نظریه هایی دارن. معمولاً توی پرونده های آتش سوزی عمدی، چند تا موضوع مهم مطرح میشه:

* اثبات مالکیت: یکی از اولین و مهم ترین چیزها، اثبات اینه که مالی که آتیش گرفته، واقعاً متعلق به شخص دیگری (شاکی) بوده. اگه مالکیت شاکی ثابت نشه، نمی شه به ماده ۶۷۵ استناد کرد. توی رأی شماره ۷۵۸ -۱۳۰۹/۸/۱۹ دادگاه عالی انتظامی قضات هم به این موضوع اشاره شده که قبول شکایت بابت تخریب، فرع بر اثبات مالکیت هست.
* مطالبه خسارت: در کنار مجازات کیفری که برای مجرم در نظر گرفته میشه، شاکی حق داره خسارات مالی ای که بهش وارد شده رو هم از مجرم مطالبه کنه. این مطالبه معمولاً از طریق تقدیم دادخواست حقوقی انجام میشه. اداره حقوقی قوه قضائیه توی نظریه مشورتی شماره ۷/۵۱۰۳ مورخ ۷۳/۷/۲۵ گفته که برای مطالبه خسارت ناشی از تخریب منابع ملی (که ممکنه از طریق آتش سوزی باشه)، باید در موعد قانونی دادخواست تقدیم بشه و اگه کسی دیگه متضرر نشده باشه، سازمان منابع طبیعی شاکیه.
* تشخیص عمد: همونطور که گفتیم، تشخیص اینکه آتش سوزی عمدی بوده یا نه، خیلی سخته. کارشناس های آتش نشانی و متخصصین مربوطه باید با بررسی صحنه و شواهد، به دادگاه کمک کنن تا مشخص بشه آیا فرد با نیت و قصد قبلی اقدام به آتش سوزی کرده یا نه. استفاده از شهادت شهود، دوربین های مداربسته و گزارش های کارشناسی، توی این مرحله خیلی مهمه.

برای مثال، فرض کنید یه نفر با همسایه اش دعواش شده و شب همسایه اش می بینه که ماشینش آتیش گرفته. اگه توی دوربین های مداربسته دیده بشه که اون فرد سابق، با یه گالون بنزین نزدیک ماشین شده و بعد ماشین شعله ور شده، میشه قضیه عمدی بودن رو ثابت کرد.

انتقادات و پیشنهادات اصلاحی به ماده ۶۷۵

هیچ قانونی بی نقص نیست و ماده ۶۷۵ هم از این قاعده مستثنا نیست. حقوق دان ها و اساتید حقوق، بعضی وقتا انتقاداتی به این ماده دارن و پیشنهاداتی برای بهتر شدنش ارائه میدن.

نقد اصطلاح حکومت اسلامی

یکی از انتقاداتی که مطرح میشه، استفاده از اصطلاح حکومت اسلامی توی تبصره ۱ هست. بعضی از حقوق دان ها معتقدن که این عبارت می تونه تفسیرهای مختلفی داشته باشه و جایگاه حقوقی دقیقش نامشخص باشه. اون ها پیشنهاد میدن که به جای این عبارت، از واژه های دقیق تر و مشخص تری مثل نظام جمهوری اسلامی ایران استفاده بشه تا جای هیچ گونه تفسیر اشتباه یا سوءاستفاده ای باقی نمونه. این کار به وضوح قانون کمک زیادی می کنه.

نقد و تحلیل نسخ تبصره ۲

حالا که تبصره ۲ نسخ شده، شاید دیگه نتونیم بهش انتقادی وارد کنیم. اما میشه به بررسی دلایل این نسخ شدن پرداخت. این اقدام قانون گذار در راستای همسو کردن این ماده با اصول کلی حقوق جزاست. در اکثر موارد، شروع به جرم تحت قواعد عمومی تعریف و مجازات میشه و اختصاص دادن یک تبصره خاص برای شروع به جرم یک ماده خاص، معمولاً با اصول کلی حقوق جزا همخوانی نداره. با نسخ این تبصره، قانون گذار این ماده رو با قواعد عمومی شروع به جرم که در ماده ۱۲۲ ق.م.ا آمده، هماهنگ کرده و این یک گام مثبت برای یکپارچگی قوانین محسوب میشه.

مواد قانونی مرتبط

برای اینکه تصویر کامل تری از جرم آتش سوزی عمدی و جرایم مرتبط داشته باشیم، بد نیست به چند ماده قانونی دیگه هم اشاره کنیم:

* ماده ۶۷۶ قانون مجازات اسلامی: این ماده همونطور که گفتیم، درباره آتش سوزی های غیرعمدی و ناشی از بی احتیاطی صحبت می کنه.
* ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی: این ماده به جرم تخریب به طور کلی می پردازه که شامل هر نوع از بین بردن یا ناقص کردن اموال دیگری میشه (مثل شکستن، پاره کردن، و…).
* قوانین خاص تر: علاوه بر این ها، قوانین خاص دیگه ای هم وجود داره که ممکنه در مورد آتش سوزی در بخش های خاصی از جامعه یا صنایع، مجازات های ویژه ای در نظر گرفته باشن. مثلاً:
* موادی از قانون مجازات اخلالگران در صنایع (مصوب ۱۳۵۳)
* ماده ۹۳ و ۹۴ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح (مصوب ۱۳۸۲) که به جرایم مربوط به آتش سوزی در محیط های نظامی می پردازن.

همیشه مهمه که در کنار ماده ۶۷۵، نگاهی هم به این مواد و قوانین مرتبط داشته باشیم تا هیچ نکته ای از قلم نیفته و ابعاد مختلف پرونده به خوبی بررسی بشه.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به آخر بحثمون! دیدیم که ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی چقدر ماده مهمیه و چه جنبه های مختلفی داره. این ماده نه تنها آتش زدن عمدی اموال دیگران رو جرم می دونه و براش حبس از دو تا پنج سال در نظر گرفته، بلکه با تبصره ۱، به قصد و نیت پشت این کار هم توجه می کنه و اگه قصد مجرم، مقابله با نظام باشه، مجازات محارب رو به همراه داره.

نکته خیلی مهمی که نباید فراموشش کنیم، نسخ شدن تبصره ۲ این ماده هست که وضعیت شروع به جرم احراق رو تغییر داده و الان تابع قواعد عمومی شروع به جرمه. همچنین، فهمیدن تفاوت این جرم با تخریب یا آتش سوزی غیرعمدی، و اینکه این جرم از جرایم غیرقابل گذشت هست، حسابی توی پرونده های واقعی کاربرد داره.

پیچیدگی های حقوقی این ماده و نیاز به بررسی دقیق ارکان مادی و معنوی، به ویژه تشخیص عمد بودن آتش سوزی و اثبات مالکیت، نشون میده که توی چنین پرونده هایی، هرگز نباید بدون دانش کافی جلو رفت. اگه خدای نکرده با همچین موقعیتی روبرو شدید، چه به عنوان شاکی و چه متهم، بهترین کار اینه که حتماً با یه وکیل متخصص در حوزه حقوق جزا مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنمایی های دقیق و کاربردی بهتون بده و توی این مسیر پر از پیچ و خم، بهترین راهکار رو نشونتون بده تا حقتون ضایع نشه. پس درنگ نکنید و برای گرفتن مشاوره حقوقی تخصصی اقدام کنید!

منابع

* قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)
* نظریه های مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه
* آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور
* کتب معتبر حقوقی در حوزه حقوق جزای اختصاصی (مانند کتب دکتر حسین میرمحمد صادقی، دکتر محمدجعفر حبیب زاده)
* مقالات و تحلیل های حقوقی منتشر شده در مجلات تخصصی.