مواد قانونی مربوط به مطالبه وجه

وقتی کسی به شما بدهکاره و پولتون رو پس نمیده، دونستن «مواد قانونی مربوط به مطالبه وجه» تنها راهیه که می تونه کمکتون کنه حقتون رو پس بگیرید. این قوانین مثل یه نقشه راه هستن تا بتونید با خیال راحت و طبق اصول، پولتون رو پس بگیرید. بیاید با هم قدم به قدم، این دنیای حقوقی رو کشف کنیم تا هیچ پولی تو این مسیر گم نشه!

توی روابط مالی و تجاری هر روزه، بدهی ها و طلب ها مثل نخ و سوزن به هم گره خوردن. شاید برای شما هم پیش اومده باشه که به کسی پول قرض بدید، یا از جایی طلبی داشته باشید، اما طرف مقابل به هر دلیلی از پرداختش شونه خالی کنه. اینجا دقیقاً همون نقطه ایه که باید دست به دامن قانون بشید. خیلی ها فکر می کنن مسیر قانونی برای مطالبه وجه خیلی پیچیده و پر دردسره، ولی راستش رو بخواین، اگه با مواد قانونی اصلیش آشنا باشید، این راه اونقدرها هم ترسناک نیست. ما اینجا هستیم تا با یه زبان ساده و خودمونی، تمام ریزه کاری ها و مواد قانونی مربوط به مطالبه وجه رو براتون توضیح بدیم؛ از اونجایی که اصلاً مطالبه وجه یعنی چی، تا اینکه با چه مدارکی می تونید حقتون رو ثابت کنید و چه مراحلی رو باید طی کنید. پس با ما همراه باشید تا اطلاعات کاملی در این زمینه به دست بیارید و با اعتماد به نفس بیشتری سراغ پولتون برید!

اصلا مطالبه وجه یعنی چی؟ یه نگاه خودمونی به مفهومش

مطالبه وجه به زبون ساده یعنی اینکه شما به صورت قانونی از کسی یا شرکتی بخواید پولی رو بهتون برگردونه که حق شماست و دست اوناست. این موضوع فقط برای خودمون نیست؛ تو دنیای کسب وکار هم شرکت ها کلی با این قضیه سروکار دارن. مطالبه وجه تو دنیای امروز یه نقش خیلی مهم تو تعاملات مالی و تجاری داره، چون هرچی روابط مالی بیشتر میشه، نیاز به یه اهرم قانونی برای تضمین تعهدات مالی هم بیشتر میشه.

دو تا دلیل اصلی هست که مطالبه وجه اینقدر مهمه: اول اینکه یه ابزاره برای مطمئن شدن از اینکه تو معاملات تجاری، هرکی به تعهد مالیش عمل می کنه. دوم اینکه، اگه کسی به تعهدش عمل نکرد، شما می تونید از این طریق حقتون رو بگیرید. اینجوری هم افراد و هم شرکت ها می تونن با خیال راحت تر معامله کنن و اگه مشکلی پیش اومد، از حقوقشون دفاع کنن.

طلب و دین، این دوتا با هم چه فرقی دارن؟

توی حقوق، «دین» یعنی همون پولی که یه نفر باید به اون یکی بده. مثلاً اگه شما از من ماشین بخرید و قرار باشه پولش رو بعداً بدید، اون پول میشه دین شما به من. حالا «طلب» دقیقاً روی سکه است؛ یعنی همون پولی که من از شما می خوام. در واقع، دین و طلب دو روی یه سکه ان که از دو زاویه مختلف به یه تعهد مالی نگاه می کنن. طلبکار کسیه که پول می خواد (صاحب طلب)، و بدهکار کسیه که باید پول رو بده (مدیون).

کی می تونی پولت رو طلب کنی؟ شرایط اصلی مطالبه وجه

برای اینکه بتونید پولتون رو به صورت قانونی طلب کنید، باید چندتا شرط اساسی وجود داشته باشه. اگه این شرط ها نباشن، کارتون تو دادگاه سخت میشه، یا حتی ممکنه اصلاً به نتیجه نرسه:

• پشتوانه ی معتبر داشته باشی (سند، شاهد، اقرار): شما باید یه جوری ثابت کنید که طرف مقابل بهتون بدهکاره. این اثبات میتونه با سند و مدرک باشه (مثل چک، سفته، قرارداد، رسید)، یا با شهادت شاهدها، یا حتی اینکه خود طرف مقابل اقرار کنه که بدهکاره. بدون این پشتوانه، حرفتون سندیت نداره.
• بدهی حال باشه (سررسیدش رسیده باشه): یعنی باید زمان پرداخت اون پول رسیده باشه. اگه پول رو برای سه ماه دیگه قرض دادی، نمیتونی الان مطالبه اش کنی. باید صبر کنی تا اون سه ماه تموم شه و بعد اقدام کنی.
• بدهی قبلاً تسویه نشده باشه (وفای به عهد، اقاله، ابراء، تهاتر): مطمئن باشید که طرف مقابل قبلاً دینش رو پرداخت نکرده (وفای به عهد)، یا شما خودتون از طلب تون نگذشتید (ابراء)، یا با هم توافق نکردید که معامله رو فسخ کنید (اقاله)، یا بدهی های شما و اون به هم تهاتر نشده باشه (یعنی هر دو به هم بدهکار بودید و بدهی ها صاف شده باشن).

بدهی های حال و مؤجل؛ کی باید پرداخت بشن؟

دین ها و طلب ها دو نوع اصلی دارن: حال و مؤجل.

1. دین حال یا عندالمطالبه: این همون بدهیه که باید همین الان پرداخت بشه، یا هر وقت طلبکار خواست. مثلاً اگه من الان از شما پول بگیرم و بگیم هر وقت تونستی بده، این میشه دین حال. من هر وقت خواستم، شما باید پرداخت کنید.
2. دین مؤجل یا مدت دار: این بدهی یه سررسید مشخص داره و تا اون زمان نرسیده، نمیشه مطالبه اش کرد. مثلاً اگه شما یه ماه دیگه باید پول رو برگردونید، قبل از اون تاریخ من نمیتونم مطالبه کنم. تو قراردادها معمولاً این مدت رو مشخص می کنن. اگه هیچی نگفته باشن، فرض بر اینه که دین حال هست و میشه همین الان مطالبه اش کرد.

انواع مدارک برای اثبات طلب؛ از سند رسمی تا حرف و حدیث

وقتی می خواید پولتون رو پس بگیرید، مهم ترین چیزی که تو دادگاه بهش نیاز دارید، مدرکه. مدرک مثل یه سپر قویه که حرف شما رو ثابت می کنه. این مدارک انواع مختلفی دارن که هرکدوم اعتبار خودشون رو دارن. بیایید ببینیم چه مدل اسنادی می تونن به دادخواست مطالبه وجه شما وزن بدن.

اسناد رسمی؛ سندی که حرف توش نیست! (ماده 1287 قانون مدنی)

تصور کنید یه برگه دارید که هیچ کس نمیتونه زیرش بزنه یا بگه جعلیه. این همون سند رسمی ایه که ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی در موردش میگه. این اسناد توسط یه مأمور رسمی (مثلاً توی اداره ثبت اسناد و املاک یا دفترخونه) و طبق قانون تنظیم میشن. این سندها انقدر معتبرن که دیگه نیازی نیست تو دادگاه ثابت کنید اصلین، مگر اینکه کسی ادعای جعل بکنه و بتونه ثابتش کنه. حتی تو بعضی موارد، بدون اینکه دادگاهی تشکیل بشه، میشه مستقیماً از روی سند رسمی اجراییه صادر کرد!

مثلاً وقتی توی دفتر اسناد رسمی یه خونه رو اجاره می کنید و اجاره نامه رسمی دارید، این یه سند رسمیه. یا وقتی توی بانک سند رهنی برای وام تنظیم می کنید، اونم سند رسمیه. اینجور اسناد واقعاً قدرت اثباتی خیلی بالایی دارن و کار شما رو تو دادگاه حسابی راحت می کنن.

اسناد عادی؛ وقتی سندت خیلی هم رسمی نیست!

خب، همه سندها که رسمی نیستن. خیلی از اوقات ما با رسیدهای معمولی، قراردادهای دست نویس، چک، سفته یا یه سری مدارک دیگه سروکار داریم که رسمی نیستن. به این ها میگن سند عادی. این سندها هم معتبرن، ولی اعتبار سند رسمی رو ندارن. برای اینکه سند عادی شما تو دادگاه اعتبار پیدا کنه، معمولاً باید یه سری چیزها رو ثابت کنید. مثلاً باید امضای طرف مقابل رو ثابت کنید، یا اینکه شهود شما تایید کنن که این سند واقعیه، یا خود طرف مقابل اقرار کنه که این سند رو قبول داره.

فاکتور بدون امضا و پیش فاکتور؛ اینا به درد می خورن؟

شاید براتون پیش اومده باشه که از جایی خرید کنید و فقط یه فاکتور بدون امضای خریدار دستتون باشه. راستش رو بخواین، اگه فقط امضای فروشنده پای فاکتور باشه و امضای خریدار نباشه، این فاکتور تو دادگاه به تنهایی ارزش اثباتی نداره و نمیتونه مستند محکمی برای مطالبه وجه باشه. یعنی شما باید با مدارک دیگه (مثل شهادت شهود یا اقرار خریدار) ادعای خودتون رو ثابت کنید. پس حواستون باشه همیشه امضای خریدار رو هم روی فاکتور بگیرید.

حالا پیش فاکتور یا پروفرما اینویس چیه؟ این یه سنده که فروشنده به درخواست خریدار میده و توش مشخصات کالا، تعداد، قیمت و یه سری توافقات اولیه رو می نویسن. این سند تا وقتی که دو طرف یه قرارداد نهایی امضا نکنن، هیچ ارزش الزام آوری نداره. یعنی فروشنده با پیش فاکتور مجبور به چیزی نمیشه. هدفش فقط اینه که خریدار با جزئیات کالا و قیمت آشنا بشه، نه اینکه معامله قطعی بشه. پس پیش فاکتور رو با قرارداد اصلی اشتباه نگیرید.

بقیه راه های اثبات طلب (ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی)

قانون گذار فقط سند رو راه اثبات نمیدونه. ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی میگه علاوه بر سند، راه های دیگه هم هستن که میشه باهاشون توی دادگاه چیزی رو ثابت کرد:

• شهادت شاهد: اگه آدم هایی بودن که ماجرای بدهکاری رو دیدن یا شنیدن و می تونن شهادت بدن، این خودش یه دلیله. البته شهادت شرایط خاصی داره و هر کسی نمیتونه شاهد باشه.
• اقرار: اگه خود بدهکار تو دادگاه یا حتی خارج از دادگاه اقرار کنه که به شما بدهکاره، این از قوی ترین دلایله. «اقرار العقلاء علی انفسهم جائز» (اقرار انسان های عاقل علیه خودشون معتبره).
• قسم (سوگند): تو بعضی از پرونده ها، اگه هیچ دلیل دیگه ای نباشه، ممکنه دادگاه از یکی از طرفین بخواد که قسم بخوره. البته این راه خیلی نادره و شرایطش خاصه.
• کارشناسی: گاهی اوقات برای اینکه میزان دقیق طلب، یا حتی صحت امضای روی یه سند مشخص بشه، دادگاه کارشناس تعیین می کنه تا نظر کارشناسی بده.

قانون مدنی و قوانین مهمش برای مطالبه وجه

قانون مدنی مثل پدر بزرگ قوانین ماست که کلیات و اصول رو توش پیدا می کنید. خیلی از دعواهای مالی هم ریشه شون تو همین قانون هستن. بیاید نگاهی بندازیم به بعضی از مهم ترین موادی که برای مطالبه وجه به کار میان.

پایه های قراردادها و تعهدات مالی ما

هر تعهدی که تو زندگی و کسب وکار به وجود میاد، یه سری قواعد کلی داره که تو قانون مدنی بهش اشاره شده:

• ماده ۱۰ قانون مدنی: این ماده میگه ما آدم ها تو بستن قراردادها آزادیم، به شرطی که خلاف قانون نباشه. یعنی شما و من می تونیم هر جور قراردادی که دلمون میخواد بنویسیم و با هم تعهد مالی داشته باشیم. همین آزادیه که باعث میشه کلی تعهد مالی بین آدم ها شکل بگیره.
• ماده ۲۱۹ قانون مدنی: این یکی میگه هر قراردادی که بستیم، باید بهش عمل کنیم و به اون چیزی که متعهد شدیم، وفادار باشیم. مثل یه عهد و پیمون میمونه. اگه بهش عمل نکنیم، اون وقت پای ضمانت اجراهای قانونی میاد وسط که همون مطالبه وجه و خسارته.
• ماده ۲۲۰ قانون مدنی: این ماده میگه که فقط به متن قرارداد نگاه نکنید، بلکه باید به تمام چیزهایی که لازمه بهش عمل بشه، دقت کنید. مثلاً اگه تو قرارداد نوشتیم «تحویل کالا»، یعنی کالا باید سالم و با بسته بندی مناسب تحویل داده بشه، حتی اگه این موارد تو قرارداد ریز به ریز نیومده باشن.

ماده ۲۶۵ قانون مدنی؛ داستان دادن مال و اختلاف نظرهاش!

این ماده از قانون مدنی واقعاً یه قصه داره برای خودش و خیلی از حقوقدان ها سال هاست که در موردش بحث می کنن. ماده ۲۶۵ می گه:

هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است؛ بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون اینکه مقروض آن چیز باشد، می تواند استرداد کند.

به زبون ساده، یعنی وقتی شما به کسی پول میدید، اصل بر اینه که این پول رو مجانی ندادید یا بخشش نبوده. حالا مشکل از اینجا شروع میشه که این جمله دقیقا چی رو میرسونه؟ آیا یعنی اگه پول دادی، حتماً بدهکار بودی؟ یا نه، یعنی اگه پول دادی و بدهکار نبودی، می تونی پسش بگیری؟

سه تا دیدگاه اصلی بین حقوقدان ها در این مورد هست:

1. نظر گروه اول (اماره مدیونیت): این گروه میگن اگه شما به کسی پول میدید، فرض بر اینه که برای پرداخت بدهی قبلیتون بوده. یعنی دادگاه فرض میکنه شما مدیون بودید و پول رو دادید. پس اگه حالا میخواید پولتون رو پس بگیرید، خودتون باید ثابت کنید که مدیون نبودید و اون پول رو بابت چیز دیگه ای (مثلاً امانت یا قرض) دادید. دکتر کاتوزیان که از اساتید بزرگ حقوقه، این نظر رو داره.
2. نظر گروه دوم (اصل عدم مدیونیت): این گروه میگن نه! اصل بر اینه که هیچ کس به کسی بدهکار نیست. پس اگه شما به کسی پول دادی، این طرف مقابله (یعنی دریافت کننده پول) که باید ثابت کنه شما بهش بدهکار بودی و اون پول رو حقش بوده. اگه نتونه ثابت کنه، شما می تونید پولتون رو پس بگیرید. این دیدگاه بر پایه دو اصل مهم حقوقی بنا شده: «اصل برائت» (که میگه هیچ کس بدهکار نیست، مگر اینکه خلافش ثابت بشه) و «اصل عدم تبرع» (که میگه هیچ کس بدون دلیل مجانی به کسی پول نمیده).
3. نظر گروه سوم (اماره عدم تبرع – غیر رایگان): این گروه میگن ماده ۲۶۵ نه میگه شما مدیون بودی، نه میگه مدیون نبودی. فقط میگه اگه پول دادی، فرض بر اینه که مجانی نبوده. یعنی بخشش نبوده. حالا که مجانی نبوده، دلیلش چی بوده؟ قرض بوده؟ امانت بوده؟ معامله بوده؟ این رو باید با دلایل دیگه ثابت کرد. این ماده فقط میاد و جلوی ادعای هبه (بخشش) رو میگیره، مگر اینکه ثابت بشه بخشش بوده.

نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه: اداره حقوقی قوه قضائیه هم تو یکی از نظریه های مشورتیش گفته که ماده ۲۶۵ قانون مدنی به تنهایی نمی تونه یه قاعده کلی برای همه پرونده ها باشه. یعنی فقط نمیشه با استناد به این ماده حکم داد. دادگاه باید با توجه به شرایط خاص هر پرونده، دلایل و دفاعیات طرفین رو بررسی کنه و بعد تصمیم بگیره.

نتیجه عملی: خلاصه کلام اینکه، نمیشه یه نسخه واحد برای ماده ۲۶۵ پیچید. هر پرونده مطالبه وجه، داستان خودش رو داره و قاضی باید تمام جوانب رو در نظر بگیره. مثلاً اگه پول رو از طریق دستگاه کارتخوان (POS) منتقل کرده باشید، معمولاً این نشونه خرید کالا یا خدمته، مگر اینکه خلافش ثابت بشه. این با حالتی که پول رو به عنوان ودیعه یا قرض دادید، فرق می کنه.

وفای به عهد؛ چطور بدهی رو صاف کنی؟

وفای به عهد یعنی اینکه به اون چیزی که متعهد شدی، عمل کنی. تو بحث پرداخت بدهی هم همینطوره. اما چندتا نکته مهم داره:

• ماده ۲۶۷ قانون مدنی: پرداخت توسط غیر مدیون: شاید براتون جالب باشه که بدونید حتی اگه شما بدهکار باشید، یکی دیگه هم میتونه بدهی شما رو پرداخت کنه! قانون میگه هدف اینه که طلبکار به پولش برسه، دیگه مهم نیست کی پرداخت می کنه. اما یه نکته مهم داره: اگه اون شخص بدون اجازه شما پول رو پرداخت کرده باشه، نمیتونه بعداً بیاد و پولش رو از شما بخواد. ولی اگه با اجازه شما بوده، حق داره به شما مراجعه کنه و پولش رو پس بگیره.
• ماده ۲۷۱ قانون مدنی: به کی باید پول رو بدی؟: پولت رو باید بدی به خود طلبکار، یا کسی که از طرف اون اجازه داره (مثلاً وکیلش)، یا کسی که قانوناً حق قبض داره. اگه به کسی غیر از این افراد پول رو بدی، اون پرداخت تا وقتی که طلبکار راضی نباشه، معتبر نیست و شما هنوز بدهکاری.
• ماده ۲۷۳ قانون مدنی: وقتی طلبکار پول رو قبول نمی کنه!: گاهی وقتا طلبکار به هر دلیلی، مثلاً اینکه میخواد معامله رو بهم بزنه یا هر انگیزه دیگه ای، از گرفتن پولش امتناع می کنه. تو این حالت، شما که مدیون هستید، بی تقصیرید. قانون یه راهکار عملی داده: اول یه اظهارنامه برای طلبکار بفرستید و بگید که قصد پرداخت دارید و شماره حسابش رو بخواید. اگه باز هم قبول نکرد، میتونید با همون اظهارنامه و درخواست پرداخت وجه، پول رو به صندوق دادگستری واریز کنید. با این کار، شما بری الذمه میشید و دیگه خسارت تأخیر تأدیه بهتون تعلق نمی گیره.

امضا؛ پای برگه زدن چه تبعاتی داره؟ (ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی)

وقتی پای یه برگه یا سندی رو امضا می کنید، یعنی محتویات اون سند رو قبول دارید و بهش متعهد میشید. ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی هم میگه که امضا پای سند، علیه امضاکننده دلیله. یعنی اگه شما چیزی رو امضا کردید، دیگه نمیتونید به راحتی زیرش بزنید. مگر اینکه بتونید ثابت کنید اون امضا جعلیه، یا شرایطی پیش اومده که اون تعهد ساقط شده. پس حواستون باشه چی رو امضا می کنید!

قانون آیین دادرسی مدنی؛ از کجا شروع کنیم و چقدر طول می کشه؟

تا اینجا با قوانین اصلی مطالبه وجه آشنا شدید. حالا نوبت میرسه به اینکه چطور این قوانین رو به مرحله اجرا برسونیم؟ اینجا قانون آیین دادرسی مدنی وارد میشه که بهمون میگه چطور تو دادگاه اقدام کنیم و مراحل کار چیه.

کدوم دادگاه باید برم؟ (صلاحیت دادگاه ها)

اولین قدم اینه که بدونیم پرونده مطالبه وجه ما باید تو کدوم دادگاه مطرح بشه. اگه دادگاه اشتباهی رو انتخاب کنید، پرونده تون رد میشه و کلی وقت و هزینه تون از دست میره:

• ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی: محل اقامت خوانده (قاعده اصلی): معمولاً باید دادخواستتون رو تو دادگاهی ثبت کنید که بدهکار (خوانده) اونجا زندگی میکنه. یعنی اگه بدهکار شما تهران زندگی می کنه و شما شیراز، باید دادخواست رو تو دادگاه های تهران ثبت کنید.
• ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی: محل عقد یا اجرای تعهد (استثنا): اما یه استثنا هست. اگه بدهی شما از یه قرارداد یا معامله ای به وجود اومده باشه، علاوه بر محل اقامت خوانده، میتونید تو دادگاهی هم دادخواست بدید که اون قرارداد توش بسته شده، یا قراره تعهد تو اون محل اجرا بشه. مثلاً اگه یه قرارداد تو اصفهان امضا کردید، میتونید تو دادگاه های اصفهان هم شکایت کنید.
• دادگاه صلح: قدرت جدیدش تا ۱۰۰ میلیون!: خبر خوب اینکه با قانون جدید شورای حل اختلاف (مصوب ۱۴۰۲)، دادگاه های صلح الان مسئول رسیدگی به پرونده های مطالبه وجه تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان شدن. پس اگه طلب شما کمتر از این مبلغ باشه، باید برید دادگاه صلح. این دادگاه ها معمولاً روند سریع تری دارن.

خسارت تأخیر تأدیه؛ پول دیر برسه، جریمه داره! (ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی)

فرض کنید پولتون رو سر وقت ندادن و شما هم ضرر کردید. قانون این ضرر رو جبران می کنه. ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی میگه اگه کسی پول شما رو دیر بده، باید خسارت تأخیر تأدیه رو هم پرداخت کنه. البته چندتا شرط داره:

• بدهی مربوط به پول رایج کشور باشه.
• طلب شما معلوم و مشخص باشه.
• طلبکار پولش رو رسماً از بدهکار خواسته باشه. این خواستن میتونه با فرستادن اظهارنامه باشه یا حتی همین که دادخواست رو به دادگاه تقدیم می کنید.
• بدهکار توانایی پرداخت داشته و از قصد پرداخت نکرده باشه.

از کی حساب میشه؟ اگه شما قبل از دادخواست با اظهارنامه یا هر مدرک قابل اثبات دیگه ای پولتون رو مطالبه کرده باشید، خسارت تأخیر تأدیه از همون تاریخ مطالبه حساب میشه. اگه نه، از تاریخ تقدیم دادخواست محاسبه میشه.

ملاک نرخ تورم بانک مرکزی: میزان این خسارت رو دیگه خودتون نمیتونید تعیین کنید. دادگاه طبق نرخ تورمی که بانک مرکزی هر سال اعلام می کنه، حساب و کتابش رو انجام میده.

دادخواست مطالبه وجه؛ چطور بنویسیش؟ (ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی)

برای شروع دعوا، باید یه برگه به اسم دادخواست رو تنظیم کنید و تحویل دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بدید. این دادخواست مثل یه نامه رسمیه که توش خواسته هاتون رو از دادگاه می نویسید. ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی میگه دادخواست باید این اطلاعات رو داشته باشه:

• مشخصات کامل شما و بدهکار (خواهان و خوانده).
• مبلغ دقیقی که طلب دارید (خواسته).
• دلایلی که باعث شده شما این پول رو بخواید (مثلاً چک، سفته، رسید).
• شرح مختصری از اتفاقی که افتاده و چرا این پول رو میخواید.

هرچی دادخواستتون دقیق تر و کامل تر باشه، روند رسیدگی تو دادگاه هم سریع تر پیش میره.

چک و سفته؛ اسناد پرکاربرد در مطالبه وجه

حتماً اسم چک و سفته به گوشتون خورده. این دوتا ابزار مالی، از پرکاربردترین اسناد برای پرداخت و دریافت پول هستن و توی روابط تجاری ما جایگاه ویژه ای دارن. هر کدومشون هم قوانین و روش های مطالبه خاص خودشون رو دارن که باید بدونید.

مطالبه وجه چک؛ سریع و موثر! (مواد ۳۱۰ تا ۳۱۸ قانون تجارت)

چک یکی از قوی ترین اسناد تجاریه که تو قانون تجارت بهش پرداخته شده. مواد ۳۱۰ تا ۳۱۸ قانون تجارت چک رو تعریف می کنن و میگن که چطور باید ازش استفاده کرد. وقتی یه چک رو دارید و پولش رو ندادن، دوتا راه اصلی برای مطالبه وجهش دارید:

کیفری یا حقوقی؟

• شکایت کیفری: اگه چکی که دستتونه وعده دار نباشه (یعنی تاریخ صدور و تاریخ پرداختش یکی باشه)، بابت ضمانت نباشه و نهایتاً شش ماه از تاریخ صدور یا تاریخ برگشت خوردنش گذشته باشه، میتونید شکایت کیفری کنید. این روش معمولاً سریع تره و فشار بیشتری روی صادرکننده چک میاره چون ممکنه مجازات زندان هم داشته باشه. شما برای این کار باید اول از بانک گواهی عدم پرداخت بگیرید، بعد برید دفاتر خدمات قضایی و شکایتتون رو ثبت کنید.
• دعوای حقوقی: اگه چک شما شرایط شکایت کیفری رو نداشته باشه (مثلاً وعده دار باشه)، یا شما نخواهید مسیر کیفری رو برید، میتونید دعوای حقوقی مطرح کنید. تو این راه، هم صادرکننده چک رو میتونید تحت پیگرد قرار بدید، هم ضامن (اگه داشته باشه) و هم ظهرنویس ها (کسایی که پشت چک رو امضا کردن). این راه طولانی تره ولی به هر حال حقتون رو پس می گیرید.

قانون جدید چک (صیاد و اجراییه مستقیم): با قانون جدید چک، کار مطالبه وجه چک های جدید که تو سامانه صیاد ثبت میشن، خیلی راحت تر شده. اگه چک برگشت بخوره و تو سامانه ثبت شده باشه، می تونید مستقیماً از طریق دادگستری (و حتی گاهی اوقات از خود بانک) تقاضای صدور اجراییه کنید، بدون اینکه نیاز به طی کردن مراحل طولانی دادرسی باشه. این واقعاً یه تحول بزرگه و کار رو خیلی سریع می کنه.

مدارک لازم: برای مطالبه وجه چک، اصل چک برگشتی، گواهی عدم پرداخت از بانک، و مدارک شناسایی خودتون رو نیاز دارید.

مطالبه وجه سفته؛ قواعد خودش رو داره! (مواد ۳۰۷ تا ۳۰۹ قانون تجارت)

سفته هم مثل چک یه سند تجاریه، اما قواعدش فرق می کنه. سفته تو قانون تجارت تعریف شده و معمولاً برای تعهد پرداخت پول تو یه تاریخ مشخص استفاده میشه. مهم ترین تفاوتش با چک اینه که سفته جنبه کیفری نداره. یعنی اگه پول سفته رو ندادن، نمیتونید برید زندانیش کنید، فقط میتونید از راه حقوقی اقدام کنید.

واخواست سفته: یه مرحله خیلی مهم برای مطالبه وجه سفته، واخواست هست. وقتی پول سفته رو ندادن، باید تو مهلت قانونی (معمولاً ۱۰ روز از تاریخ سررسید) سفته رو واخواست کنید. واخواست یعنی یه برگه رسمی که نشون میده شما پول سفته رو خواستی و بهت ندادن. بدون واخواست، نمیتونید از مزایای سفته به عنوان سند تجاری استفاده کنید.

مراحل پیگیری: بعد از واخواست، باید از طریق دادخواست حقوقی، مطالبه وجه سفته رو از دادگاه بخواید. تو این راه هم میتونید هم صادرکننده سفته رو تحت پیگرد قرار بدید، هم ضامن و هم ظهرنویس ها (اگه سفته رو ظهرنویسی کرده باشن).

یه مقایسه سریع: چک بهتره یا سفته؟

بین چک و سفته، هرکدوم مزایا و معایب خودشون رو دارن. اینجا یه جدول مقایسه براتون گذاشتم تا تفاوت ها رو بهتر ببینید:

ویژگی	چک	سفته
قابلیت شکایت کیفری	بله (با شرایط خاص)	خیر (فقط حقوقی)
امکان صدور اجراییه مستقیم (قانون جدید)	بله (برای چک های صیادی ثبت شده)	خیر
مهلت مطالبه	کیفری: ۶ ماه از تاریخ صدور یا برگشت حقوقی: نامحدود (معمولاً تا ۵ سال از تاریخ واخواست)	واخواست: ۱۰ روز از سررسید حقوقی: نامحدود (معمولاً تا ۵ سال از تاریخ واخواست)
مزایا	قدرت اجرایی بالا، امکان شکایت کیفری، سرعت بیشتر در وصول	ابزار مناسب برای تعهدات آینده، انعطاف پذیری بیشتر در تنظیم
معایب	محدودیت های کیفری، نیاز به دقت در ثبت در سامانه صیاد	فقط جنبه حقوقی، نیاز به واخواست (هزینه و زمان بیشتر)

نکات ریز و کاربردی که باید بدونی (از ارز خارجی تا حق حبس)

وقتی پای مطالبه وجه وسط میاد، یه سری نکات ظریف و گاهی پیچیده هم وجود داره که ممکنه باهاشون برخورد کنید. دونستن این نکات میتونه شما رو یه قدم جلوتر بندازه و از دردسرهای احتمالی نجات بده.

مطالبه وجه با پول خارجی؛ دلار و یورو چی میشن؟

تو این روزا که معاملات با ارزهای خارجی زیاد شده، خیلی ها میپرسن اگه طلبشون دلار یا یورو باشه، چطور میتونن مطالبه اش کنن. اول باید بگم که معاملات با ارزهای خارجی تو کشور ما با یه سری محدودیت ها و مقررات بانکی همراهه و باید این قوانین رو رعایت کنید.

قوانین ارزی و محدودیت ها: قانون پولی و بانکی کشور و همچنین قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، برای نگهداری و مبادله ارز، قواعدی رو تعیین کردن. مثلاً حمل و نگهداری بیش از ۱۰ هزار یورو (یا معادلش به ارزهای دیگه) بدون مدرک معتبر (مثل سند موسسه اعتباری یا اظهارنامه گمرکی)، ممنوعه و حتی جنبه کیفری داره. البته اداره حقوقی قوه قضائیه هم تو نظریات مشورتیش گفته که اگه معامله ای با ارز خارجی انجام شده باشه، اصل معامله باطل نیست، اما دادگاه معادل ریالی اون ارز رو به قیمت روز حکم میده، نه خود ارز رو (مگر اینکه معامله کاملاً طبق مقررات ارزی کشور انجام شده باشه).

نحوه تبدیل ارز در اجرای احکام (قیمت بازار آزاد یا نیمایی؟): حالا اگه دادگاه حکم بده که طرف باید به شما دلار بده، اما دلار موجود نباشه یا نتونن همون دلار رو بهتون بدن، چطور باید حساب و کتاب بشه؟ آیا قیمت نیمایی ملاکه یا بازار آزاد؟ طبق ماده ۴۶ قانون اجرای احکام مدنی و نظریات مشورتی، اگه پول خارجی موجود نباشه یا تهیه اون سخت باشه، قیمت یوم الادا (همون روز پرداخت) به نرخ بازار آزاد محاسبه میشه و نه قیمت نیمایی یا دولتی. این خیلی نکته مهمیه که حق شما ضایع نشه.

حق حبس؛ وقتی می تونی پول ندی تا اونم کارش رو بکنه! (ماده ۳۷۷ قانون مدنی)

یه قاعده جالب تو قانون مدنی به اسم «حق حبس» داریم که تو ماده ۳۷۷ بهش اشاره شده. حق حبس تو قراردادهایی به وجود میاد که دو طرف یه تعهد متقابل و همزمان دارن. مثلاً شما ماشین رو می خرید و من باید ماشین رو بهتون بدم، و شما هم باید پول رو به من بدید. اگه من ماشین رو بهتون تحویل ندادم، شما هم میتونید از پرداخت پولش خودداری کنید و بگید: تا وقتی تو ماشین رو ندی، منم پول رو نمیدم!. به این میگن حق حبس.

اگه تو دادگاه ثابت بشه که شما از حق حبس استفاده کردید، یعنی طرف مقابل اول باید به تعهدش عمل کنه تا شما هم پول رو بدید، دادگاه دعوای مطالبه وجه رو رد می کنه (قرار عدم استماع دعوا). این حق فقط مخصوص خرید و فروش نیست و تو همه قراردادهای متقابل کاربرد داره.

آیا لازمه ثابت کنی چرا پول رو دادی؟ (قرارداد منشأ)

شاید براتون سوال باشه که وقتی پولتون رو طلب می کنید، آیا باید ثابت کنید که این پول رو بابت قرض دادید، یا معامله بوده یا چیز دیگه؟ اداره حقوقی قوه قضائیه تو یکی از نظریات مشورتیش گفته که تو دعوای مطالبه وجه، شما باید دلیل استحقاق خودتون رو ثابت کنید، اما لازم نیست یه دعوای جداگانه برای اثبات قرض یا اثبات معامله مطرح کنید. خود دادگاه با بررسی مدارک و دفاعیات طرفین، به این موضوع رسیدگی می کنه و نیازی به پیچیده کردن ماجرا نیست.

اگه حکم گرفتی و بعداً فهمیدی پول رو دادی چی؟

فرض کنید یه حکم قطعی برای مطالبه وجه علیه کسی گرفتید. حالا بعداً اون شخص میاد و میگه من این پول رو قبل از صدور حکم پرداخت کرده بودم! آیا دادگاه به این حرفش گوش میده؟

طبق نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، اگه ادعای پرداخت قبل از قطعی شدن حکم باشه، دیگه دادگاه بهش رسیدگی نمیکنه. چون دادگاه قبلاً همه چی رو بررسی کرده و حکم قطعی داده. اما اگه اون شخص ادعا کنه که پرداخت بعد از صدور حکم قطعی بوده، اون وقت این یه اتفاق جدیده و دادگاه بهش رسیدگی می کنه. پس زمان ادعای پرداخت خیلی مهمه.

مراحل عملی پیگیری مطالبه وجه؛ گام به گام تا احقاق حق

حالا که با مواد قانونی آشنا شدید، وقتشه که ببینیم تو عمل چطور باید پولمون رو پس بگیریم. این بخش، راهنمای گام به گام شما از شروع تا پایان یک پرونده مطالبه وجهه.

قبل از دادخواست؛ چی کار کنیم که کار به دادگاه نکشه؟

همیشه بهترین راه اینه که قبل از رفتن به دادگاه، سعی کنید مشکل رو دوستانه حل کنید. این کار هم زمان و هزینه کمتری داره، هم روابط رو کمتر تخریب می کنه.

• ارسال اظهارنامه قضایی: اولین قدم جدی، فرستادن اظهارنامه قضاییه. اظهارنامه یه نامه رسمیه که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به طرف مقابل می فرستید و توش بهش یادآوری می کنید که به شما بدهکاره و باید پول رو پرداخت کنه. این کار هم جنبه اخطار داره و هم به عنوان یه مطالبه رسمی تو دادگاه قابل استناده. حتی میتونه شروع زمان محاسبه خسارت تأخیر تأدیه باشه.
• تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز: همیشه قبل از شکایت رسمی، سعی کنید با مذاکره و گفت وگو مشکل رو حل کنید. گاهی اوقات یه جلسه حضوری یا یه واسطه می تونه گره رو باز کنه و کار به دادگاه نکشه.

تنظیم دادخواست؛ باید و نبایدهای یه برگه مهم

اگه کار به دادگاه کشید، باید یه دادخواست دقیق و کامل تنظیم کنید. دادخواست، سند شروع دعوای شماست و هرچی با دقت بیشتری تنظیم بشه، شانس موفقیتتون بالاتر میره.

• چه اطلاعاتی لازمه؟ تو دادخواست باید مشخصات کامل خودتون (خواهان) و بدهکار (خوانده)، موضوع مطالبه وجه (مثلاً: مطالبه وجه یک فقره سفته)، مبلغ دقیق خواسته، دلایلتون (مثلاً: تصویر سفته، اظهارنامه) و شرح مختصری از ماجرا رو بنویسید.
• یه نمونه از دادخواست:

  
  خواهان: [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [کد ملی]، ساکن [آدرس کامل]
  خوانده: [نام و نام خانوادگی خوانده]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [کد ملی]، ساکن [آدرس کامل]
  خواسته: مطالبه مبلغ [مبلغ به ریال] ریال بابت [نوع طلب، مثلاً: وجه یک فقره سفته به شماره...] به انضمام خسارت تأخیر تأدیه و کلیه هزینه های دادرسی.
  دلایل و مستندات: [مثلاً: تصویر مصدق سفته به شماره...، تصویر گواهی عدم پرداخت، تصویر اظهارنامه شماره...]
  شرح دادخواست:
  با سلام و احترام،
  اینجانب خواهان به موجب یک فقره [نوع سند، مثلاً: سفته] به شماره [شماره سند] و به مبلغ [مبلغ به حروف] ریال که در تاریخ [تاریخ سررسید] سررسید شده، از خوانده محترم طلبکار می باشم. علی رغم مراجعات مکرر و ارسال اظهارنامه قضایی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]، متاسفانه خوانده از پرداخت دین خود امتناع نموده است. لذا از آن مقام محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم به محکومیت خوانده به پرداخت اصل خواسته به مبلغ [مبلغ به ریال] ریال، به انضمام خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید تا زمان اجرای حکم، و همچنین کلیه هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت وجود) مورد استدعاست.
  با تشکر و احترام،
  [امضا خواهان]
  تاریخ: [تاریخ تنظیم دادخواست]
          

مدارک و مستندات؛ پرونده ت رو کامل کن!

پشتوانه دادخواست شما، مدارک و مستنداتتونه. هرچی پرونده تون کامل تر باشه، مسیر دادگاه هم هموارتر میشه. مهم ترین مدارکی که نیاز دارید شامل:

• کپی شناسنامه و کارت ملی خودتون.
• اصل و کپی سند طلب (چک، سفته، قرارداد، رسید و…).
• گواهی عدم پرداخت بانک (برای چک).
• واخواست نامه (برای سفته).
• اظهارنامه هایی که فرستادید.
• هرگونه پیامک، ایمیل یا مکاتبات دیگه که نشون دهنده طلب شما باشه.

پیگیری مراحل دادگاه؛ از ثبت تا حکم قطعی

بعد از اینکه دادخواستتون رو ثبت کردید، باید منتظر مراحل دادرسی باشید:

1. ارسال دادخواست و ابلاغ: دادخواست شما به دادگاه صالح فرستاده میشه و بعد از اون به خوانده (بدهکار) ابلاغ میشه. بدهکار هم باید تو یه مهلت مشخص به دادگاه جواب بده.
2. جلسات رسیدگی: دادگاه جلساتی برای بررسی پرونده تشکیل میده. تو این جلسات هم شما و هم بدهکار باید حضور داشته باشید و از خودتون دفاع کنید.
3. صدور رأی و مراحل بعدی: بعد از اینکه همه بررسی ها تموم شد، دادگاه رأی خودش رو صادر می کنه. این رأی ممکنه بدوی باشه و بشه بهش تجدیدنظر داد. یا حتی بعد از تجدیدنظر، بشه فرجام خواهی کرد.

لایحه دفاعیه؛ چطور از خودت دفاع کنی؟

اگه شما خوانده پرونده باشید و ازتون مطالبه وجه شده، باید یه لایحه دفاعیه قوی و مستند برای دادگاه بفرستید. این لایحه فرصت شماست تا دلایلتون رو برای رد یا کم کردن مبلغ طلب، به دادگاه توضیح بدید.

• ساختار و اجزا: لایحه دفاعیه هم باید یه ساختار منظم داشته باشه؛ شامل عنوان، مشخصات پرونده، موضوع لایحه، مقدمه، شرح دفاعیاتتون (که بهتره به صورت طبقه بندی شده باشه) و در نهایت نتیجه گیری و درخواست از دادگاه.
• نکات مهم:
  • مدارک خواهان رو با دقت بررسی کنید و اگه ایرادی دارن (مثل جعل، عدم اصالت)، حتماً بهش اشاره کنید.
  • به قوانین استناد کنید. مثلاً اگه حق حبس دارید، به ماده ۳۷۷ قانون مدنی اشاره کنید.
  • اگه پولی رو پرداخت کردید، مدارکش (مثل رسید بانکی) رو حتماً ضمیمه لایحه کنید.
  • دفاعیاتتون باید منطقی، مستند و واضح باشه.
• مثال هایی از دفاعیات:
  • ادعای پرداخت وجه: اینجانب خوانده، مبلغ مورد ادعا را پیش از این از طریق فیش بانکی شماره 12345 به حساب خواهان واریز کرده ام که رسید آن پیوست لایحه می باشد.
  • عدم رعایت شرایط قانونی توسط خواهان: خواهان محترم، سفته مورد ادعا را در مهلت قانونی واخواست نکرده اند، لذا حقوق ایشان به عنوان دارنده سند تجاری، ساقط شده است.

هزینه های دادرسی؛ چقدر باید خرج کنی؟

دعواهای حقوقی معمولاً یه سری هزینه ها دارن که باید از قبل بدونید:

• محاسبه (بر اساس مبلغ خواسته): هزینه دادرسی تو دعواهای مالی (مثل مطالبه وجه)، بر اساس مبلغی که شما مطالبه می کنید، محاسبه میشه. هرچی مبلغ بالاتر باشه، هزینه دادرسی هم بیشتره. معمولاً این هزینه ها درصدی از مبلغ خواسته هستن و برای مبالغ مختلف، درصدهای متفاوتی دارن. این هزینه ها شامل مرحله بدوی و اگه پرونده به تجدیدنظر یا فرجام خواهی بره، هزینه های اون مراحل هم جداگانه حساب میشه.
• هزینه های جانبی (کارشناسی، واخواست، اجرا): علاوه بر هزینه دادرسی اصلی، یه سری هزینه های دیگه هم ممکنه پیش بیاد؛ مثلاً اگه برای تشخیص صحت امضا نیاز به کارشناسی باشه، باید هزینه کارشناسی رو پرداخت کنید. اگه سفته دارید، هزینه واخواستش رو باید بپردازید. وقتی هم که حکم به نفع شما صادر شد، برای اینکه پولتون رو بگیرید، باید هزینه های اجرایی رو به دادگستری بدید.
• اعسار از هزینه دادرسی: اگه واقعاً توانایی پرداخت هزینه های دادرسی رو ندارید، میتونید یه دادخواست جداگانه به اسم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی بدید و از دادگاه بخواید که شما رو از پرداخت این هزینه ها معاف کنه.

حرف آخر: چطور با خیال راحت پولت رو پس بگیری؟

خب، تا اینجا با تمام مواد قانونی مربوط به مطالبه وجه و مراحل عملیش آشنا شدید. دیدید که مطالبه وجه، هرچند ممکنه اولش پیچیده به نظر بیاد، اما با دونستن قوانین و طی کردن مراحل درست، شدنیه. در واقع، اینجوری با آرامش بیشتری میتونید حقتون رو بگیرید و اون حس خوبی که دنبالش بودید رو پیدا کنید.

حالا اگه بخوایم یه جمع بندی کلی بکنیم، مهم ترین چیزهایی که باید یادتون باشه ایناست:

• اهمیت وکیل: تو دنیای پیچیده حقوق، یه وکیل متخصص مثل یه چراغ راه عمل می کنه. اون می تونه بهترین مسیر رو بهتون نشون بده، از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنه و با یه لایحه دفاعیه قوی، شانس پیروزی شما رو چندین برابر کنه. پس اگه پولتون دست کسی گیر کرده و واقعاً براتون مهمه، حتماً از یه وکیل خوب کمک بگیرید.
• دقت در تنظیم اسناد: کار از محکم کاری عیب نمیکنه! این جمله رو جدی بگیرید. وقتی یه قرارداد می بندید یا چک و سفته ای رد و بدل می کنید، حتماً تمام اطلاعات رو دقیق و بدون ایراد وارد کنید. امضا و اثر انگشت رو فراموش نکنید و اگه مبلغ زیاده، حتماً اسناد رو رسمی کنید یا تو دفاتر اسناد رسمی ثبت کنید. این کارها مثل بیمه برای پول شما عمل می کنن و از کلی دردسر تو آینده جلوگیری می کنن.
• خلاصه نکات کلیدی: یادتون باشه که برای مطالبه وجه، باید اول ثابت کنید که طرف به شما بدهکاره، بعد ببینید بدهی حال هست یا مؤجل. اگه سند رسمی دارید که چه بهتر، اگر نه، با سند عادی و شهادت و اقرار هم میشه پیش رفت. چک و سفته هر کدوم قواعد خاص خودشون رو دارن و تو بعضی موارد چک قدرت اجرایی بالاتری داره. اگه پول خارجی طلب دارید، قیمت بازار آزاد ملاکه. و همیشه، قبل از دادگاه، سعی کنید مشکل رو دوستانه حل کنید و اگه نشد، با یه دادخواست دقیق و مدارک کامل، به دادگاه برید.

امیدواریم این مقاله بهتون کمک کرده باشه تا با دید بازتری به موضوع مواد قانونی مربوط به مطالبه وجه نگاه کنید و با خیال راحت تری دنبال حق و حقوقتون برید. موفق باشید!