نمونه ای از معماری خانه های «دارفلکی» در رشت

تیتروز/گیلان کلبه روستایی در بوستان ملت رشت، نخستین الگوی خانه های معماری بومی شرق گیلان است که از روستای کنف گوراب برچیده و در مکان جدید دوباره چینی شده است. به این خانه ها با سقف بلند و گالی پوش، خانه های دارفلکی می گفتند.

بوستان ملت شهر رشت، تا دهه 1370 باغ متروکی بود که به واسطه درختان تنومند و بلند آزاد و رشد بیش از حد گیاهان، به تاریکی می زد. از این رو بین مردم به «سیاباغ» شهرت داشت. این باغ روزگاری محل تجمع افراد معتاد و ناباب بود. ولی پس از بهسازی و بازپیرایی باغ از سوی شهرداری رشت، سیاه باغ، بوستانی برای ملت شد. تملک و بهسازی این باغ توسط شهرداری رشت در اواخر دهه 1370 صورت گرفت و طی چند فاز بهسازی این باغ ادامه یافت و به مرور عناصری برای زیبایی این باغ افزوده شد.

یکی از نخستین عناصر، خانه موسوم به «کلبه میراث روستایی» است.این خانه، نخستین نمونه از الگوی برچیدن و دوباره چینی یک خانه با معماری بومی گیلان بود که بعدها همین شیوه در اجرای موزه میراث روستایی گیلان واقع در جنگل های سراوان به کار گرفته شد.  اکنون اگر به بوستان ملت بروید، در ورودی نخست و در میانه خیابان منتهی به شهید انصاری، کلبه دوطبقه گالی پوش (سقفی با پوشش ساقه های برنج) جلب توجه می کند. کلبه ای  که یاد خانه های روستاهای گیلان قدیم را روایت می کند.

در گذشته خانه های جلگه های گیلان با ارتفاع بلند ساخته می شد و به جای حلب، با ساقه های دسته شده برنج که در یک جهت گره می خورد، پوشانده می شد. با وجود باران های شدید در بخش جلگه، همین پوشش برای جلوگیری از باران کافی بود و سالی یک بار گالی های سقف بازبینی می شد و در صورت پوسیدگی، تعویض و یا از نو دوباره چینی می شد. البته این مهارت سنتی مسقف کردن خانه ها با ساقه برنج، منسوخ شده است. هرچند گالی های سقف و بخش های چوبی پوسیده شده کلبه روستای بوستان ملت، سال گذشته توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان تعویض شد.

حالا در ابتدای بوستان ملت، خانه گالی پوش موسوم به «دارفلکی» شیوه سنتی معماری جلگه های گیلان را به تصویر می کشد. خانه ای با ستون های چوبی تراش خورده و تلاری با نرده های چوبی ضربدری در طبقه نخست، و نرده های چوبی تزیین شده در طبقه دوم.

بر اساس شناسنامه ثبتی اثر، این خانه نمونه ای برجسته از معماری بومی شرق گیلان (مناطق جلگه ای) است که در راستای احیا و بازسازی خانه هایی معروف به دارفلکی در سال 1378، از محله ای بنام کنف گوراب در نزدیکی روستای رودبنه شهرستان لاهیجان از محل اعتبارات تبصره 25 استانی خریداری شد و با طراحی و نظارت مهندس میرعطاءالله سعیدنیا برچیده و پس از انتقال مطابق شرایط اولیه دوباره چینی شده است.

قدمت این بنا بیش از 130 سال است. این نوع خانه ها عموما با دو اشکوبه (طبقه) هستند و هر اشکوبه دارای یک تاسه چشمه (اتاق) است. تعداد پایه های این نوع خانه ها در سه نوع 6پایه (دو چشمه) و 10 پایه (شش چشمه) مرسوم بوده که بنای موجود با مساحت 196 متر مربع از نوع 10 پایه (چهار چشمه) است. برای فرار از رطوبت زمین و ایجاد کوران هوا این خانه ها روی پی ها و کرسی هایی در ارتفاع بالای سطح زمین احداث می شده است. به همین علت این خانه در ارتفاع حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بنا شده است. پایه ساختمان بر روی قشر ضخیمی از گل رس کوبیده شده و به نام «چینه» قرار گرفته است. کف طبقه اول با دو ردیف تیر قطور به نام های بنه دار و «سرکش» تیرریزی شده، سپس تیرنال و به روی آن «سرنال» قرار می گیرد و «سرستون ها» به روی سرنال استوار می شوند. تنه درختان در این خانه ها بدون تراش و به صورت کاملا طبیعی به کار رفته شده است و تا ارتفاع کمتر از دو متر کرسی ساختمان بدون هیچ اتصالی و فقط بر اساس وزن سازه پایدار است.

ایوان در اشکوب اول و تِلار در اشکوب دوم از مهمترین عناصر این خانه ها هستند که لایه ای نیمه محصور و نیمه باز بوده و گاه دور تا دور بنا را احاطه می کرده است. هسته مرکزی این خانه شامل اتاق های نشیمن و خواب  است. ارتفاع اشکوب اول در این خانه سه متر و 30 سانت و اشکوب دوم دو متر و 50 سانت است. بام ساختمان به شکل هرم است که خرپاهای آن سرچوب ها با شیب 85 درصد در راس هرم به یکدیگر متصل شده اند. ارتفاع سقف حدود 6 متر و نیم است که قاعده ی آن به وسیله کلاف بوم بر سقف اشکوب دوم قرار می گیرد. وسط هرم به وسیله کلاف سرچوب مستحکم شده و سطح بام به وسیله پوشال گالی پوشیده شده است.

درحال حاضر، روی نرده های چوبی طبقه اول، پرده ای با عنوان «عکاسخانه سنتی و نمایشگاه دایمی صنایع دستی هنرمندان گیلانی» نصب شده است. وقتی از پله های این ساختمان بالا می روید، تنها 2 اتاق تودرتو را می بینید. در ساختمان های قدیم روستایی، تِلار(یا همان ایوان دورتادور بنا) عنصر مهمی بود که هیچگاه حذف نمی شد. تلار جزو واجبات بود تا در گرمای شرجی تابستان بتوان از کوران هوا استفاده کرد. تعداد اتاق های ساخته شده، بسته به موقعیت خانواده یک تا چند اتاق بود.

اگرچه پیش از این مدیرکل میراث فرهنگی گیلان اعلام کرده بود قرار است این بنا به عنوان «موزه خوراک» تغییرکاربری یابد، اما 10 سالی می شود این ساختمان در اختیار یک فعال حوزه گردشگری است. معصومه گلپور، کارشناس ارشد گردشگری است و از سال 1391 کلبه روستایی را با مجوز اداره کل میراث فرهنگی گیلان در اختیار دارد. از دو اتاق کلبه روستایی، یکی عکاسخانه ای  است با انواع لباس های محلی در سایزهای مختلف برای گردشگرانی که می خواهند با پوشش گیلان قدیم عکسی از سفر خود به یادگار داشته باشند. در اتاق دیگر، انواع صنایع دستی گیلان به فروش می رسد؛ انواع محصولات حصیری و وسایلی که با ساقه های گیاه لی بافته شده است. انواع صنایع دستی تولید شده با رشتی دوزی، گلیم، چادرشب و… .

گلپور درباره کسب و کارش می گوید: این مکان متعلق به اداره میراث فرهنگی است و از الزامات این اداره است که باید صنایع دستی گیلان دراین مکان به فروش برسد. همچنین عکاسی حضور دارد که از علاقمندان با لباس محلی گیلان تصویربرداری می کند. عکس هایی که یادگار مسافرانی است که به گیلان و رشت سفر کرده اند و دوست دارند با لباس محلی بر تلار خانه ای بایستند که سقف بلند و گالی پوش آن یادآور خانه های مردمانی است که بیشتر از 100 سال پیش در چنین خانه هایی زندگی می کردند.

گلپور می گوید: تا پیش از شیوع ویروس کرونا، استقبال از این کلبه خوب بود. پس از شیوع کرونا، بخاطر رعایت مسایل بهداشتی، مدتی این مرکز گردشگری بسته شد و با شروع دوباره فعالیت ها، این کلبه نیز به روی گردشگران باز شد ولی استقبال مثل گذشته نیست. البته به خاطر شرایط اقتصادی از یک سو و کاهش سفر، کمتر برای تهیه عکس استقبال می شود و بیشتر فروش صنایع دستی داریم. قبلا خرید رشتی دوزی اقبال بیشتری داشت ولی به خاطر افزایش قیمت رشتی دوزی، ناشی از بالارفتن قیمت مواد اولیه، فروش این صنایع دستی کاهش یافته است. در حال حاضر، عمده ِ فروش، صنایع دستی حصیری است.

پایان خبر تیتروز