آخرین بهارِ«بهار» – تیتروز

 برخلاف نام و لقب بهاری اش، زندگی آنچنان که باید برایش بهاری نگذشت. البته این ماهیت و خاصیت زندگی است که مثل فصل های سال رنگ عوض می کند و هربار روزگاری متفاوت را پیش چشم انسان می گذارد.

به گزارش تیتروز، روزنامه قدس نوشت: با این همه «محمدتقی بهار» که نخستین فصل زندگی اش، پاییز1265 در مشهد آغاز شده بود در بهار1330، با بیماری سل، آخرین خزان عمرش را به چشم دید.  

شاعر نشو!

فکرش را بکنید… صد و بیست، سی سال پیش، حاج میرزا کاظم، متخلص به «صبوری» و ملک الشعرای آستان قدس رضوی و بعدها ملک الشعرای ناصرالدین شاه، بیشتر وقت ها که به خانه می آمد، می نشست به زدن حرف های علمی، ادبی و تاریخی با زن و فرزند. بعد از شام هم آثار ترجمه شده مانند سه تفنگدار، کنت مونت کریستو و… را بلند بلند می خواند و هرجا خسته می شد همسرش کار را دنبال می کرد. به قول خود محمدتقی بهار:«پدر با این کار بر مدارج معلومات مادر و فرزند می افزود و در واقع به عوالم اخلاقی فرزندان هم دخالت های مفید می کرد». البته این همه پدرانگی های میرزا کاظم نبود. به هر حال حرف از پدرهای صد و اندی سال پیش است. یعنی زمانی که حتی پدرهای فاضل و ادیب و یا ملک الشعراها، گاه که سردماغ نبودند و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی، دل و دماغی برایشان نگذاشته بود، به قول «بهار»، دستِ بزن در می آوردند و بگویی نگویی خدمت بچه ها و شیطنت هایشان می رسیدند! یکی از آن روزهایی هم که پدرش کیفور نبود به محمدتقی گفت: «من نمی خواهم تو شاعر شده و جای مرا احراز کنی… وضع مملکت تغییر کرده و مواجب به کسی نخواهند داد و شعرا مرا مسخره خواهند کرد… برو عقب کاسبی که در آن روزگار محتاج به دوست نشوی!» البته نه توصیه پدر درباره جانشینی فرزندش کارگر افتاد و نه اینکه محمدتقی دنبال کاسبی رفت… تحصیل را از مکتب خانه های قدیم آغاز کرد و اگرچه مدتی پدر او را پی کسب و کار فرستاد، اما با آنچه از اصول ادبیات نزد پدرش آموخته بود، شاگردی ادیب نیشابوری را کرد و سفت و سخت درس خواند و هم شاعر شد و هم ملک الشعرا. دکتر شفیعی کدکنی درباره شعر و توانایی های شاعری «بهار» می گوید: «او واپسین تجلی یکی از ارجمندترین صورت های شعر فارسی است». ساده اش اینکه بهار در قصیده هایش توانست همان زبان فصیح شاعران پیش از خودش را به شکلی دل انگیز، زیبا و به روز به کار ببرد. یعنی زبان ادبی کهنه و قدیمی شعر را با به کار بردن کلمات رایج پارسی جانی دوباره بخشید. برای موضوعات شعری اش از فضاهای تنگ و فشرده و تکراری اشعار گذشته خارج شد و اندیشه های فلسفی، اجتماعی و سیاسی دوران خود را وارد اشعارش کرد؛ از این ها که بگذریم، بهار، پژوهشگری توانا بود. درباره کتاب «سبک شناسی» اش اهل فن معتقدند هنوز هیچ اثری نتوانسته با آن رقابت کند.

 پاکدامن و آزادی خواه

22 سال بیشتر نداشت که با انتشار روزنامه نیمه مخفی «خراسان» روزنامه نگاری را آغاز کرد. پس از فتح تهران به دست مشروطه خواهان، روزنامه نگار علنی شد و مدتی بعد هم خودش روزنامه های «بهار» و «تازه بهار» را در مشهد منتشر کرد که هر دو در نهایت توقیف شدند. آثار چاپ شده «بهار» در روزنامه های کشور به راحتی قابل شمارش نیست، ضمن اینکه «زبان آزاد، ایران، مجله دانشگاه تهران» و ده ها روزنامه و مجله دیگر را به صورت پنهانی سرپرستی و منتشر می کرد.
اهل سیاست هم بود و البته زندگی سیاسی اش مانند روحیه شاعری اش بسیار پرفراز و نشیب است. کمتر کسی را می توان پیدا کرد که مانند او همزمان نویسنده، شاعر، روزنامه نگار، محقق و معلم باشد و با همه این ها در مبارزات سیاسی و آزادیخواهانه نقش موثر داشته باشد و چند بار بر کرسی نمایندگی مجلس هم نشسته باشد؛ البته به دلیل همان روحیه شاعری اش، در رفتار سیاسی او تندروی ها و کندروی هایی نیز دیده می شود. گاهی رو در روی رژیم حاکم آرام است و کوتاه می آید و گاهی یکدندگی و سرسختی نشان می دهد. در کابینه راست گراها به مقام وزارت می رسد و چند ماه بعد، از مسیولیت ها کنار می کشد و چپ گرایی می کند. در کنار این ها کتاب «تاریخ احزاب سیاسی» را هم می نویسد که همه محققان این عرصه خود را مدیون و نیازمند به آن می بینند. با وجود همه این فراز و فرودها و چپ و راست ها، بهار در نهایت همچنان آزادی خواه ، وطن پرست، ملت خواه و پاکدامن باقی می ماند.   

مثل کوه

تقریباً بعد از آخرین تجربه سیاستمداری و دولتمردی اش، بیماری او را خانه نشین کرد. پسرش(مهرداد) درباره آخرین بهاری که «بهار» دید، نوشته بود: « … آخر عمر را در آسودگی روحی به سر می برد، گرچه تمام شب چراغ کوچک اتاقش روی میز روشن بود، گرچه هر شب از درد سینه، از تنگی نفس و تب به خواب نمی رفت… می دانست که آفتاب عمرش بر لب بام است… از وضع مالی خانواده کم و بیش خبر داشت و از اینکه باید مقدار زیادی دارو برای او تهیه کرد متاسف بود… فکر می کرد دولت کمک خواهد کرد و این کمک بار کمرشکن خرج ها را کم خواهد کرد، اما کمک هنگامی به او رسید که بیش از یک ماه از زندگی اش نمانده بود. زندگی فردوسی به یادم می آید، به طرز عجیبی مردان بزرگ به یکدیگر شباهت دارند. او هم چون مدح صاحبان قدرت را نگفته بود محکوم به عذاب شد، پدر من نیز چون راه ملت را انتخاب کرده بود به این سرنوشت دچار آمد… وقتی برای او از انبوهی میتینگ های صلح سخن می گفتم افسوس می خورد که نبوده است. روزی گفته بود: بهار امسال برای من مانند کوهی می ماند که پیمودن آن مشکل است… مشکل هم بود، او نتوانست بیش از یک سوم آن را بپیماید…».

پایان خبر تیتروز