افزایش خشونت در جامعه، هشداری است که نباید نادیده گرفته شود

طی سال های اخیر ایران شاهد افزایش چشمگیر خشونت های فردی و اجتماعی بوده است. پدیده هایی نظیر نزاع های خیابانی خودکشی و قتل به موضوعی رایج در اخبار و گزارش های اجتماعی تبدیل شده اند. این رخداد ها نه تن ها بر امنیت و سلامت جامعه تأثیر می گذارند بلکه نشانگر مشکلات عمیق فرهنگی اجتماعی و اقتصادی هستند که نیازمند بررسی دقیق و راهکار های مؤثر هستند.

براساس آمار پزشکی قانونی در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳ بیش از ۳۲۳ هزار مورد نزاع گزارش شده است. این آمار نسبت به سال های گذشته افزایش قابل توجهی داشته و احتمال می رود تا پایان سال رکورد بالاتری ثبت شود. در کنار این افزایش آمار خودکشی و قتل در میان اقشار تحصیل کرده و مرفه نیز نشان می دهد که این بحران صرفاً به مشکلات اقتصادی محدود نیست و ریشه های عمیق تری دارد.

ابراهیم فیاض جامعه شناس در گفتگویی با نامه نیوز گفت: جامعه ایران در حال تجربه نوعی بی هنجاری یا فروپاشی فرهنگی است. این وضعیت زمانی رخ می دهد که تغییرات ساختاری و فرهنگی بدون آمادگی جامعه و به صورت تحمیلی اعمال شوند. نوسازی های آمرانه مانند تغییرات سریع در ساختار های اقتصادی اجتماعی و آموزشی باعث از دست رفتن نظام های قدیمی و ایجاد بحران هویتی شده است.

وی افزود: وقتی جامعه بی هنجار افراد یا فعال می شوند یا منفعل. افراد فعال به دیگران بددهنی و فحاشی می کنند و خشونت می ورزند که نقطه اوج این رفتار دیگرکُشی یا قتل دیگران است. در مقابل افراد منفعل افسرده می شوند که نقطه اوجش خودکشی است. آنمی شدن جامعه به علت نوسازی آمرانه است؛ چنین جامعه ای تمام ساختار های فرهنگی اجتماعی علمی و معرفتی اش را از دست می دهد چون مسئولان می خواهند به طور آمرانه روال نوسازی را جلو ببرند؛ در حالی که جامعه چنین مسیری را انتخاب نکرده است یا آماده آن نیست.

خشونت چه در قالب خودکشی و چه در قالب قتل می تواند به یک الگوی روانی در جامعه تبدیل شود. وقتی چنین رخداد هایی زیاد می شوند ممکن است افراد دیگر نیز تحت تأثیر قرار بگیرند و رفتار مشابهی را به عنوان راه حل مشکلات خود انتخاب کنند.

یکی از عوامل کلیدی در این بحران تغییرات سریع و تحمیلی ساختار های اجتماعی و فرهنگی است که بدون آمادگی کافی جامعه انجام شده است. این تغییرات که به اصطلاح نوسازی آمرانه خوانده می شود منجر به از هم گسیختگی هنجار ها و ایجاد نوعی بحران هویتی شده است. نکته ای که د ر مصاحبه ابراهیم فیاض بخش هم به آن اشاره شده. برای مقابله با این وضعیت بازسازی اجتماعی و فرهنگی با مشارکت مستقیم مردم ضروری است؛ فرآیندی که باید به تدریج انجام شده و با احیای هنجار های متناسب با شرایط جامعه به بازگشت نظم اجتماعی کمک کند.

بر اساس نظرات کارشناسان از یک طرف سرمایه اجتماعی که شامل اعتماد تعاملات گروهی و همبستگی اجتماعی است در ایران به شدت کاهش یافته است. این فقدان مشارکت جمعی منجر به بروز رفتار های انزواطلبانه خشونت آمیز و حتی افراطی شده است. نبود حس تعلق و کاهش امید به آینده از عوامل اصلی افزایش خشونت های فردی و اجتماعی است.

از طرف دیگر مشکلات اقتصادی مانند بیکاری عدم دسترسی به مسکن و ازدواج و نبود امنیت مالی باعث افزایش نارضایتی و ناامیدی در میان جوانان شده است. این عوامل که مستقیماً بر کیفیت زندگی تأثیر می گذارند از دلایل اصلی افزایش خشونت و خودکشی هستند. شرایط اقتصادی عامل مهمی در گسترش خشونت های فردی و اجتماعی محسوب می شود. مشکلاتی مانند بیکاری نبود مسکن مناسب و دشواری در تأمین هزینه های زندگی فشار زیادی بر اقشار مختلف جامعه وارد کرده است. ایجاد فرصت های شغلی تسهیلات برای ازدواج و تأمین مسکن می تواند امید به آینده را در جامعه تقویت کرده و انگیزه زندگی را افزایش دهد.

علاوه بر این کاهش سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد و همکاری میان افراد جامعه و میان مردم و حکومت تأثیر بسزایی در تشدید خشونت های اجتماعی داشته است. بازسازی این اعتماد و ایجاد فرصت هایی برای مشارکت گروهی و فعالیت های اجتماعی می تواند حس همبستگی و تعلق اجتماعی را تقویت کرده و نقش بازدارنده ای در برابر خشونت داشته باشد.

نظام آموزشی نیز در این میان نقشی مهم ایفا می کند. تمرکز بر شاخص های کمّی مانند تولید مقالات علمی بدون توجه به تقویت مهارت های زندگی و تعاملات اجتماعی به نوعی بی هویتی در دانش آموزان و دانشجویان منجر شده است. اصلاح ساختار های آموزشی به نحوی که مهارت های اجتماعی و روان شناختی تقویت شوند می تواند به کاهش ناامیدی و افزایش نشاط اجتماعی کمک کند.

سلامت روان نیز یکی دیگر از حوزه هایی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد. دسترسی گسترده به خدمات مشاوره ای و حمایت های روان شناختی به همراه آموزش مدیریت استرس و حل مسئله می تواند نقش مهمی در کاهش فشار های روانی و پیشگیری از بروز رفتار های خشونت آمیز ایفا کند. برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها نیز باید به طور مستمر ارزیابی شوند تا امکان اصلاح و بهینه سازی آن ها فراهم شود. نظارت دقیق بر اجرای برنامه ها و توجه به بازخورد های اجتماعی می تواند از اتلاف منابع و تکرار اشتباهات جلوگیری کند.

در نهایت افزایش خشونت در جامعه هشداری است که نباید نادیده گرفته شود. مقابله با این بحران نیازمند برنامه های بلندمدت و راه حل های پایدار است. بازسازی اعتماد اجتماعی توجه به نیاز های اقتصادی و فرهنگی و تمرکز بر تقویت مهارت های زندگی گام های اساسی برای کاهش این معضل اجتماعی محسوب می شوند.

سطح هشدار های به حد نهایت رسیده و دولت باید برای ان برنامه ای عمیق و کاربردی داشته باشد در غیر اینصورت باید منتظر رویارویی با تبعات و نتایج هولناک خشونت در جامعه باشیم.