هر آنچه که باید درباره ارتودنسی نوجوانان بدانید!

ارتودنسی نوجوانان شاخه ای تخصصی از دندانپزشکی است که بر تشخیص پیشگیری و درمان ناهنجاری های دندانی و فکی (مال اکلوژن) در دوران نوجوانی تمرکز دارد. این دوره سنی به دلیل تغییرات سریع رشدی و رویش دندان های دائمی فرصتی طلایی برای اصلاح مشکلات بایت ردیف کردن دندان ها و هدایت رشد فک ها به موقعیت مطلوب محسوب می شود. درمان موفق در این سنین نه تنها به زیبایی لبخند و افزایش اعتماد به نفس نوجوان کمک می کند بلکه عملکرد صحیح جویدن تکلم و سلامت بلندمدت دهان و دندان را نیز تضمین می نماید.

ارتودنسی نوجوانان چیست و چرا اهمیت دارد؟

ارتودنسی فراتر از یک درمان صرفاً زیبایی به دنبال ایجاد یک اکلوژن (نحوه قرارگیری دندان ها روی هم) ایده آل و هماهنگی بین دندان ها و فک ها است. در دوران نوجوانی که معمولاً بین سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگی در نظر گرفته می شود اکثر دندان های دائمی (به جز دندان عقل) رویش یافته اند و استخوان های فک هنوز انعطاف پذیری لازم برای حرکت و تغییر موقعیت را دارند. این ویژگی ها باعث می شوند درمان ارتودنسی در این دوره سریع تر کارآمدتر و اغلب کم هزینه تر از دوران بزرگسالی باشد.

اهمیت ارتودنسی در نوجوانی به چند دلیل کلیدی است :

1. بهره گیری از پتانسیل رشد : در این سنین می توان از رشد طبیعی فک ها برای اصلاح ناهنجاری های اسکلتی مانند جلو یا عقب بودن فک ها استفاده کرد. استفاده از دستگاه های فانکشنال (functional appliances) می تواند رشد فک را هدایت کرده و نیاز به درمان های پیچیده تر مانند جراحی فک در آینده را کاهش دهد.
2. پذیرش اجتماعی : بسیاری از همسالان نوجوانان نیز ممکن است تحت درمان ارتودنسی باشند که این امر باعث می شود وجود بریس ها در دهان کمتر به عنوان یک عامل خجالت آور تلقی شود و نوجوان راحت تر با آن کنار بیاید.
3. بهبود سلامت دهان : دندان های نامرتب و شلوغ به سختی تمیز می شوند و خطر پوسیدگی دندان و بیماری های لثه را افزایش می دهند. ارتودنسی با ردیف کردن دندان ها بهداشت دهان و دندان را تسهیل می کند.
4. پیشگیری از مشکلات آتی : ناهنجاری های بایت درمان نشده می توانند منجر به ساییدگی غیرطبیعی دندان ها مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) سردرد و حتی مشکلات گوارشی ناشی از جویدن ناقص غذا شوند.
5. تقویت اعتماد به نفس : داشتن لبخندی زیبا تأثیر قابل توجهی بر اعتماد به نفس و تعاملات اجتماعی نوجوان دارد.

بیشتر بخوانید: دندانپزشکی حرفه ای و بدون درد در کلینیک دندانپزشکی در شریعتی تهران : بررسی علمی و جامع

علائم و نشانه های نیاز به درمان ارتودنسی در نوجوانان

والدین و خود نوجوانان باید نسبت به برخی علائم که می توانند نشان دهنده نیاز به ارزیابی توسط متخصص ارتودنسی باشند هوشیار باشند. این علائم لزوماً به معنای نیاز قطعی به درمان نیستند اما بررسی آن ها توسط متخصص ضروری است :

• شلوغی دندان ها (Crowding) : فضای ناکافی در فک برای جای گیری منظم همه دندان ها.
• فاصله دار بودن دندان ها (Spacing) : وجود فاصله زیاد بین دندان ها.
• اپن بایت (Open Bite) : عدم تماس دندان های جلویی بالا و پایین هنگام بسته بودن دهان.
• دیپ بایت یا اوربایت عمیق (Deep Bite/Overbite) : همپوشانی بیش از حد دندان های جلویی بالا روی دندان های پایینی.
• اورجت افزایش یافته (Increased Overjet) : جلوتر بودن قابل توجه دندان های جلویی بالا نسبت به دندان های پایینی (که گاهی به اشتباه “دندان خرگوشی” نامیده می شود).
• آندربایت (Underbite) : جلوتر بودن دندان های پایینی نسبت به دندان های بالایی.
• کراس بایت (Crossbite) : قرارگیری نادرست دندان های بالایی در داخل دندان های پایینی (می تواند در ناحیه جلو یا عقب رخ دهد).
• دندان های نهفته (Impacted Teeth) : عدم رویش کامل یک یا چند دندان در زمان مورد انتظار (معمولاً دندان نیش).
• مشکل در جویدن یا گاز گرفتن : احساس ناراحتی یا سختی هنگام خوردن غذا.
• مشکلات تکلم : برخی ناهنجاری های دندانی می توانند بر تلفظ صحیح حروف تأثیر بگذارند (مانند لیسپ زدن).
• تنفس دهانی : تنفس مداوم از طریق دهان به جای بینی می تواند بر رشد فک و صورت تأثیر منفی بگذارد.
• عادات دهانی : عاداتی مانند مکیدن انگشت شست یا فشار دادن زبان به دندان ها پس از سنین کودکی.
• عدم تقارن صورت یا فک : نامتناسب بودن یا انحراف در ظاهر فک ها.
• صدا دادن درد یا قفل شدن مفصل فک (TMJ).
• از دست دادن زودهنگام یا دیرهنگام دندان های شیری.

وجود هر یک از این علائم لزوم مراجعه به متخصص ارتودنسی را برای ارزیابی دقیق تر مطرح می کند.

روش های تشخیص علمی ناهنجاری های فکی و دندانی

تشخیص دقیق نوع و شدت ناهنجاری اساس برنامه ریزی یک درمان موفق ارتودنسی است. متخصص ارتودنسی از مجموعه ای از ابزارها و روش های تشخیصی بهره می برد :

1. معاینه بالینی (Clinical Examination) :
• بررسی داخل دهانی : ارزیابی وضعیت دندان ها (تعداد اندازه شکل وجود پوسیدگی یا ترمیم) لثه ها نحوه قرارگیری دندان ها روی هم (اکلوژن) در حالت های مختلف بررسی روابط دندان های نیش و مولر (آسیاب بزرگ) بر اساس طبقه بندی Angle اندازه گیری اورجت و اوربایت بررسی خط وسط دندان ها (میدلاین) و وجود کراس بایت.
• بررسی خارج دهانی : ارزیابی تقارن صورت نیمرخ بیمار وضعیت لب ها در حالت استراحت و لبخند بررسی عملکرد مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) و عضلات جونده.
2. تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی (Medical and Dental History) : کسب اطلاعات در مورد سلامت عمومی نوجوان داروهای مصرفی آلرژی ها سابقه ضربه به صورت یا دندان ها عادات دهانی و سابقه مشکلات دندانی در خانواده.
3. قالب گیری یا اسکن داخل دهانی (Dental Impressions/Intraoral Scans) :
• قالب گیری سنتی : تهیه مدل های گچی دقیق از دندان ها و فک ها با استفاده از مواد قالب گیری. این مدل ها (Study Models) به متخصص اجازه می دهند تا روابط دندانی را از زوایای مختلف بررسی و اندازه گیری کند.
• اسکن دیجیتال : استفاده از اسکنرهای داخل دهانی برای ایجاد مدل های سه بعدی دیجیتال از دندان ها. این روش راحت تر سریع تر و دقیق تر است و امکان تحلیل های کامپیوتری را فراهم می کند.
4. فتوگرافی (Photographs) : تهیه عکس های استاندارد از صورت (تمام رخ نیمرخ لبخند) و داخل دهان برای ثبت وضعیت اولیه بیمار و کمک به طرح ریزی درمان و ارزیابی نتایج.
5. رادیوگرافی (Radiographs) :
• رادیوگرافی پانورامیک (Panoramic X-ray – OPG) : تصویری کلی از تمام دندان ها (رویش یافته و نهفته) استخوان های فک بالا و پایین سینوس ها و مفصل فک ارائه می دهد. برای بررسی وجود دندان های اضافه یا غائب دندان های نهفته ارزیابی سلامت استخوان و ریشه دندان ها ضروری است.
• رادیوگرافی سفالومتری جانبی (Lateral Cephalometric X-ray) : تصویری از نیمرخ سر است که برای ارزیابی روابط بین استخوان های جمجمه فک بالا و پایین موقعیت دندان ها نسبت به فک ها و ارزیابی الگوهای رشد اسکلتی استفاده می شود. آنالیز سفالومتری (Cephalometric Analysis) بر روی این رادیوگرافی انجام می شود که نقش حیاتی در تشخیص ناهنجاری های اسکلتی و طرح ریزی درمان دارد.
• رادیوگرافی های دیگر : گاهی ممکن است رادیوگرافی های پری اپیکال (برای بررسی دقیق ریشه یک یا چند دندان خاص) یا بایت وینگ (برای تشخیص پوسیدگی بین دندانی) نیز لازم باشد. در موارد پیچیده ممکن است از توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی (CBCT) برای obtener تصاویر سه بعدی دقیق تر از ساختارهای استخوانی و دندانی استفاده شود.

تجزیه و تحلیل جامع این اطلاعات به متخصص ارتودنسی امکان می دهد تا تشخیص دقیقی از مشکل ارائه دهد و بهترین طرح درمان را متناسب با نیازهای منحصر به فرد هر نوجوان تدوین کند.

بیشتر بخوانید: دندانپزشکی مهر : راهی برای داشتن دندان های سالم و زیبا

انواع روش های درمانی ارتودنسی برای نوجوانان

با پیشرفت تکنولوژی گزینه های متنوعی برای درمان ارتودنسی نوجوانان وجود دارد که انتخاب بین آن ها به شدت ناهنجاری بودجه ترجیحات زیبایی شناختی و میزان همکاری نوجوان بستگی دارد :

1. دستگاه های ثابت (Fixed Appliances) – بریس ها : این دستگاه ها به دندان ها چسبانده می شوند و تا پایان دوره درمان در دهان باقی می مانند.
• بریس های فلزی (Metal Braces) : رایج ترین و شناخته شده ترین نوع بریس هستند. از براکت های (نگین های) کوچک فلزی (معمولاً از جنس فولاد ضد زنگ) که به سطح بیرونی دندان ها چسبانده می شوند و یک سیم قوسی (آرچ وایر) که از داخل شیار براکت ها عبور می کند تشکیل شده اند. سیم توسط کش های رنگی کوچک (الاستیک لیگاچور) یا مکانیزم های داخلی براکت (در سیستم های خود-بست یا Self-ligating) در جای خود نگه داشته می شود. این بریس ها بسیار مؤثر مقاوم و معمولاً مقرون به صرفه ترین گزینه هستند. نوجوانان اغلب از انتخاب رنگ های مختلف برای کش ها لذت می برند.
• بریس های سرامیکی (Ceramic Braces) : عملکردی مشابه بریس های فلزی دارند اما براکت ها از مواد سرامیکی شفاف یا همرنگ دندان ساخته شده اند که باعث می شود کمتر قابل مشاهده باشند. این گزینه برای نوجوانانی که نگران ظاهر بریس های فلزی هستند جذاب است. با این حال بریس های سرامیکی ممکن است کمی شکننده تر باشند هزینه بیشتری داشته باشند و نیاز به مراقبت بیشتری برای جلوگیری از تغییر رنگ دارند.
• بریس های لینگوال یا پشت دندانی (Lingual Braces) : براکت ها و سیم ها به سطح داخلی (پشتی) دندان ها چسبانده می شوند و از بیرون کاملاً نامرئی هستند. این روش نهایت زیبایی را فراهم می کند اما گران تر است تنظیمات آن برای ارتودنتیست دشوارتر است و ممکن است در ابتدا باعث ناراحتی زبان و اختلال در تکلم شود. همچنین رعایت بهداشت آن چالش برانگیزتر است.
• بریس های خود-بست یا دیمون (Self-ligating Braces – e.g., Damon System) : این بریس ها (که می توانند فلزی یا سرامیکی باشند) از یک مکانیزم دریچه یا گیره داخلی برای نگه داشتن سیم قوسی استفاده می کنند و نیازی به کش های رنگی ندارند. طرفداران این سیستم معتقدند که اصطکاک کمتر بین سیم و براکت باعث حرکت سریع تر دندان ها کاهش نیاز به کشیدن دندان و راحتی بیشتر بیمار می شود هرچند این ادعاها همچنان موضوع بحث در مجامع علمی است. هزینه آن ها معمولاً بیشتر از بریس های فلزی سنتی است.
2. دستگاه های متحرک (Removable Appliances) :
• الاینرهای شفاف (Clear Aligners – e.g., Invisalign Teen) : مجموعه ای از پلاک های پلاستیکی شفاف و سفارشی ساز هستند که به تدریج دندان ها را به موقعیت مطلوب حرکت می دهند. نوجوان باید هر الاینر را حدود ۱ تا ۲ هفته و به مدت حداقل ۲۲ ساعت در شبانه روز استفاده کند و تنها برای غذا خوردن نوشیدن مایعات رنگی و مسواک زدن آن را خارج نماید. این روش بسیار زیبا و راحت است و محدودیت غذایی خاصی ندارد. با این حال نیازمند همکاری بسیار بالای نوجوان است هزینه بیشتری دارد و ممکن است برای همه انواع ناهنجاری ها به خصوص موارد پیچیده مناسب نباشد. Invisalign Teen ویژگی های خاصی مانند نشانگرهای انطباق (Compliance Indicators) دارد که به والدین و ارتودنتیست کمک می کند میزان استفاده نوجوان از الاینر را پیگیری کنند.
• پلاک های متحرک فانکشنال (Functional Appliances) : این دستگاه ها (مانند Twin Block, Herbst) عمدتاً برای اصلاح ناهنجاری های اسکلتی و هدایت رشد فک ها در دوران رشد فعال نوجوانی (قبل یا همزمان با بریس های ثابت) استفاده می شوند. آن ها با تغییر موقعیت فک پایین به بهبود روابط فکی کمک می کنند.
• نگهدارنده ها یا ریتینرها (Retainers) : اگرچه جزء اصلی درمان فعال نیستند اما نقش حیاتی در حفظ نتایج پس از اتمام دوره حرکت دندان ها دارند و در بخش جداگانه ای به آن ها پرداخته می شود.
3. سایر دستگاه ها :
• فضا نگهدارها (Space Maintainers) : در صورت از دست دادن زودهنگام دندان شیری برای حفظ فضای لازم جهت رویش دندان دائمی جانشین استفاده می شوند.
• دستگاه های گسترش دهنده کام (Palatal Expanders) : برای عریض کردن قوس فک بالا در مواردی که فک بالا تنگ است یا کراس بایت خلفی وجود دارد به کار می روند.
• هدگیر (Headgear) و فیس ماسک (Facemask) : دستگاه های خارج دهانی هستند که برای اعمال نیرو به فک ها و دندان ها جهت اصلاح ناهنجاری های شدید رشد فکی استفاده می شوند (امروزه استفاده از آن ها کمتر شده و روش های جایگزین داخل دهانی مانند مینی اسکروها رایج تر شده اند).
• مینی اسکروها یا انکوریج های اسکلتی موقت (Mini-screws/TADs) : پیچ های کوچک تیتانیومی هستند که به طور موقت در استخوان فک قرار داده می شوند تا به عنوان یک لنگرگاه (انکوریج) پایدار برای حرکت دادن دندان های خاص عمل کنند و امکان انجام حرکات پیچیده تر را فراهم می سازند.

انتخاب بهترین روش درمانی نیازمند مشاوره دقیق با متخصص ارتودنسی و در نظر گرفتن تمام جوانب فنی مالی و شخصی است.

مراقبت های ضروری و توصیه های سبک زندگی در طول درمان

موفقیت درمان ارتودنسی تنها به کار متخصص بستگی ندارد و همکاری فعال نوجوان و رعایت دقیق دستورالعمل ها نقش حیاتی ایفا می کند. مراقبت های نامناسب می تواند منجر به آسیب دستگاه ها پوسیدگی دندان بیماری لثه و طولانی شدن دوره درمان شود.

۱. بهداشت دهان و دندان :

• مسواک زدن : مسواک زدن دقیق بعد از هر وعده غذایی و قبل از خواب ضروری است. استفاده از مسواک های مخصوص ارتودنسی (با پرزهای V شکل یا سر کوچک) و خمیردندان حاوی فلوراید توصیه می شود. باید تمام سطوح دندان ها اطراف براکت ها و زیر سیم ها با دقت تمیز شوند.
• نخ دندان کشیدن : نخ دندان کشیدن با وجود بریس ها چالش برانگیز اما حیاتی است. استفاده از نخ دندان های مخصوص ارتودنسی (Superfloss) یا نخ گیر (Floss Threader) برای عبور دادن نخ از زیر سیم ضروری است. این کار باید حداقل یک بار در روز انجام شود.
• مسواک های بین دندانی (Interdental Brushes) : ابزارهای کوچکی هستند که برای تمیز کردن فواصل بین براکت ها و زیر سیم بسیار مؤثرند.
• دهانشویه : استفاده از دهانشویه حاوی فلوراید طبق تجویز متخصص می تواند به تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی کمک کند. دهانشویه های ضدعفونی کننده (مانند کلرهگزیدین) فقط در صورت التهاب لثه و با تجویز پزشک برای مدت کوتاه قابل استفاده هستند.
• برای الاینرهای شفاف : الاینرها باید هنگام مسواک زدن از دهان خارج شده و با مسواک نرم و آب سرد (بدون خمیردندان) تمیز شوند. دندان ها نیز باید قبل از قرار دادن مجدد الاینر مسواک زده شوند.

۲. رژیم غذایی :

• پرهیز از غذاهای سفت : غذاهای سفت مانند ته دیگ آجیل یخ آب نبات های سفت بلال (باید دانه ها جدا شوند) سیب و هویج خام (باید به قطعات کوچک خرد یا رنده شوند) می توانند باعث شکستن براکت ها یا خم شدن سیم ها شوند.
• پرهیز از غذاهای چسبناک : غذاهای چسبناک مانند گز سوهان تافی آدامس (مگر انواع بدون قند مخصوص ارتودنسی با اجازه پزشک) می توانند به دستگاه ها چسبیده آن ها را جدا کنند و تمیز کردن دندان ها را دشوار سازند.
• کاهش مصرف مواد قندی و نوشیدنی های اسیدی : این مواد خطر پوسیدگی دندان به ویژه در اطراف براکت ها (ایجاد لکه های سفید یا White Spot Lesions) را افزایش می دهند.
• برای الاینرهای شفاف : محدودیت غذایی وجود ندارد اما باید قبل از خوردن یا نوشیدن هر چیزی غیر از آب الاینرها خارج شوند.

۳. مدیریت ناراحتی و مشکلات :

• درد و حساسیت : احساس درد فشار یا حساسیت در دندان ها به خصوص در چند روز اول پس از گذاشتن بریس ها یا بعد از جلسات تنظیم طبیعی است. مصرف غذاهای نرم و در صورت نیاز مسکن های معمولی (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن طبق دستور پزشک) می تواند کمک کننده باشد.
• تحریک گونه و لب ها : لبه های براکت ها یا انتهای سیم ممکن است باعث آزردگی یا زخم شدن بافت نرم دهان شوند. استفاده از موم ارتودنسی (که توسط متخصص ارائه می شود) روی قسمت های تیز می تواند تسکین بخش باشد. شستشوی دهان با آب نمک ولرم نیز به بهبود زخم ها کمک می کند.
• شکستن یا شل شدن قطعات : در صورت شکستن براکت خم شدن سیم یا شل شدن هر قسمتی از دستگاه باید فوراً با مطب ارتودنسی تماس گرفته شود تا راهنمایی لازم ارائه و در صورت نیاز وقت ملاقات تعیین گردد.

۴. مراجعات منظم :

• حضور منظم و به موقع در جلسات تعیین شده برای تنظیم دستگاه ها و ارزیابی پیشرفت درمان ضروری است. عدم مراجعه منظم می تواند باعث طولانی شدن دوره درمان شود.

۵. محافظت حین ورزش :

• نوجوانانی که ورزش های تماسی (مانند فوتبال بسکتبال هنرهای رزمی) انجام می دهند باید از محافظ دهانی (Mouthguard) مخصوص ارتودنسی استفاده کنند تا از آسیب به دهان و دستگاه ها جلوگیری شود.

رعایت این مراقبت ها به نوجوان کمک می کند تا دوره درمان را با کمترین مشکل و بهترین نتیجه سپری کند.

نقش ارتودنسی در سلامت عمومی و پیشگیری از مشکلات آتی

تأثیر ارتودنسی فراتر از بهبود ظاهر لبخند است و نقش مهمی در ارتقاء سلامت عمومی و پیشگیری از مشکلات دهان و دندان در آینده ایفا می کند :

• کاهش خطر پوسیدگی دندان و بیماری های لثه : دندان های ردیف و منظم راحت تر تمیز می شوند. شلوغی و روی هم قرار گرفتن دندان ها مکان های مناسبی برای تجمع پلاک باکتریایی ایجاد می کند که عامل اصلی پوسیدگی و التهاب لثه (ژنژیویت) است. در صورت عدم درمان ژنژیویت می تواند به پریودنتیت (بیماری شدید لثه که استخوان نگهدارنده دندان را تخریب می کند) منجر شود.
• بهبود عملکرد جویدن : اکلوژن صحیح و تماس مناسب دندان ها باعث می شود غذا به طور مؤثرتری جویده شود. این امر به هضم بهتر غذا کمک کرده و فشار اضافی روی سیستم گوارش را کاهش می دهد.
• کاهش ساییدگی غیرطبیعی دندان ها : ناهنجاری های بایت می توانند باعث شوند برخی دندان ها تحت فشار بیش از حد قرار گیرند و سریع تر از حالت عادی ساییده شوند. ارتودنسی با توزیع متعادل نیروهای جویدن از این ساییدگی جلوگیری می کند.
• کاهش خطر آسیب به دندان های جلو : دندان های جلویی که بیش از حد بیرون زده هستند (اورجت زیاد) بیشتر در معرض خطر شکستگی یا آسیب ناشی از ضربه قرار دارند. ارتودنسی با اصلاح موقعیت این دندان ها خطر تروما را کاهش می دهد.
• بهبود مشکلات تکلم : برخی مشکلات گفتاری مانند لیسپ زدن می توانند ناشی از موقعیت نادرست دندان ها یا فک ها باشند. اصلاح این ناهنجاری ها می تواند به بهبود وضوح تکلم کمک کند.
• کاهش مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) : اگرچه ارتباط بین مال اکلوژن و اختلالات TMJ پیچیده و بحث برانگیز است اما در برخی موارد اصلاح بایت نامناسب می تواند به کاهش علائمی مانند درد فک سردرد صدا دادن مفصل و محدودیت باز شدن دهان کمک کند.
• تأثیرات روانی و اجتماعی : بهبود ظاهر لبخند تأثیر مثبت قابل توجهی بر اعتماد به نفس عزت نفس و کیفیت زندگی نوجوان دارد. این امر می تواند منجر به بهبود تعاملات اجتماعی و کاهش اضطراب ناشی از ظاهر دندان ها شود.

بنابراین ارتودنسی یک سرمایه گذاری بلندمدت بر روی سلامت و کیفیت زندگی نوجوان محسوب می شود.

مدت زمان درمان و عوامل مؤثر بر آن

یکی از سوالات متداول والدین و نوجوانان در مورد مدت زمان درمان ارتودنسی است. پاسخ دقیقی برای همه افراد وجود ندارد زیرا طول درمان به عوامل متعددی بستگی دارد اما به طور متوسط درمان ارتودنسی ثابت در نوجوانان معمولاً بین ۱ تا ۳ سال طول می کشد.

عوامل اصلی تأثیرگذار بر مدت زمان درمان عبارتند از :

1. شدت و پیچیدگی ناهنجاری : مشکلات خفیف تر مانند شلوغی یا فاصله کم دندان ها سریع تر از ناهنجاری های پیچیده تر مانند اپن بایت شدید آندربایت اسکلتی یا دندان های نهفته درمان می شوند.
2. نوع درمان : برخی روش ها ممکن است ذاتاً سریع تر یا کندتر باشند. همچنین درمان هایی که شامل هدایت رشد فک (درمان فانکشنال) یا نیاز به کشیدن دندان هستند معمولاً طولانی تر خواهند بود.
3. سن بیمار : اگرچه نوجوانی سن ایده آلی است اما شروع درمان در اوایل دوره نوجوانی که رشد فعال تر است ممکن است به کوتاه شدن زمان درمان کمک کند به ویژه در مواردی که نیاز به اصلاح رشد فک وجود دارد.
4. همکاری بیمار : این عامل نقش بسیار حیاتی دارد. رعایت دقیق دستورالعمل های بهداشتی استفاده صحیح از کش های ارتودنسی (الاستیک ها) پرهیز از شکستن دستگاه ها حضور منظم در جلسات و استفاده مداوم از الاینرهای شفاف (در صورت انتخاب این روش) می تواند به طور قابل توجهی به پیشرفت طبق برنامه و کاهش مدت زمان درمان کمک کند. عدم همکاری می تواند درمان را ماه ها به تأخیر بیندازد.
5. پاسخ بیولوژیک بدن : سرعت حرکت دندان ها در افراد مختلف متفاوت است و به عواملی مانند تراکم استخوان و متابولیسم بدن بستگی دارد که قابل پیش بینی دقیق نیستند.
6. اهداف درمانی : اهداف درمانی جامع و دستیابی به یک نتیجه ایده آل معمولاً زمان بیشتری نسبت به درمان های محدودتر یا کامپرومایز (سازشی) می برد.

متخصص ارتودنسی در جلسه مشاوره اولیه پس از بررسی کامل تخمین اولیه ای از مدت زمان درمان ارائه خواهد داد اما این زمان می تواند در طول دوره درمان بر اساس پیشرفت و عوامل ذکر شده تغییر کند.

پس از درمان : اهمیت استفاده از نگهدارنده ها (ریتینرها)

پایان دوره فعال ارتودنسی و برداشتن بریس ها یا اتمام استفاده از الاینرها به معنای پایان کامل درمان نیست. مرحله نگهداری یا ریتنشن (Retention) یکی از مهم ترین بخش های درمان ارتودنسی است که موفقیت بلندمدت نتایج به آن بستگی دارد.

دندان ها پس از حرکت به موقعیت جدید تمایل طبیعی به بازگشت به جای قبلی خود دارند (پدیده ریلاپس یا بازگشت). این تمایل به دلیل خاصیت ارتجاعی الیاف لثه و استخوان اطراف دندان ها و همچنین نیروهای ناشی از جویدن لب ها و زبان است. نگهدارنده ها (Retainers) دستگاه هایی هستند که برای جلوگیری از این بازگشت و تثبیت دندان ها در موقعیت اصلاح شده طراحی شده اند.

چرا استفاده از ریتینرها حیاتی است؟

• تثبیت نتایج : به استخوان و بافت های اطراف دندان ها زمان می دهد تا خود را با موقعیت جدید تطبیق داده و بازسازی شوند.
• جلوگیری از بازگشت : مانع از حرکت ناخواسته دندان ها و از دست رفتن نتایج به دست آمده می شود.
• حفظ سرمایه گذاری : عدم استفاده صحیح از ریتینرها می تواند منجر به نیاز مجدد به درمان ارتودنسی شود که هزینه و زمان بیشتری را تحمیل می کند.

انواع ریتینرها :

1. ریتینرهای متحرک :
• پلاک هاولی (Hawley Retainer) : شامل یک بخش پلاستیکی (اکریلیک) است که روی کام یا کف دهان قرار می گیرد و یک سیم فلزی که از جلوی دندان ها عبور می کند. این نوع ریتینر قابل تنظیم است.
• ریتینر شفاف یا اسیکس (Clear/Essix Retainer) : پلاک های پلاستیکی شفافی شبیه به الاینرها هستند که کل سطوح دندان ها را می پوشانند. از نظر زیبایی مطلوب ترند اما ممکن است دوام کمتری نسبت به هاولی داشته باشند.
2. ریتینرهای ثابت (Fixed/Bonded Retainer) : یک سیم نازک است که به پشت دندان های جلویی (معمولاً ۶ دندان جلو پایین و گاهی بالا) با مواد کامپوزیتی چسبانده می شود. این ریتینرها دائمی هستند (مگر اینکه مشکلی پیش بیاید) نیاز به همکاری بیمار برای استفاده ندارند و از نظر زیبایی دیده نمی شوند. با این حال رعایت بهداشت (به خصوص نخ دندان کشیدن) در اطراف آن ها نیاز به دقت بیشتری دارد و باید به طور منظم توسط دندانپزشک چک شوند.

مدت زمان استفاده از ریتینرها :
برنامه استفاده از ریتینرها توسط متخصص ارتودنسی تعیین می شود. معمولاً در ماه ها یا سال اول پس از درمان استفاده تمام وقت (به جز زمان غذا خوردن و مسواک زدن) از ریتینرهای متحرک توصیه می شود. سپس به تدریج زمان استفاده کاهش یافته و به فقط شب ها محدود می شود. بسیاری از متخصصین امروزه توصیه می کنند که استفاده از ریتینرها (حداقل به صورت شبانه) برای سال های متمادی یا حتی مادام العمر ادامه یابد تا از هرگونه حرکت دندانی ناخواسته در طول زندگی جلوگیری شود زیرا دندان ها حتی در افراد بدون سابقه ارتودنسی نیز با افزایش سن تمایل به جابجایی دارند.

اهمیت استفاده منظم و صحیح از ریتینرها باید به طور کامل برای نوجوان و والدین توضیح داده شود تا نتایج ارزشمند درمان ارتودنسی حفظ گردد.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

ارتودنسی نوجوانان یک فرآیند درمانی چندوجهی است که با بهره گیری از دانش بیومکانیک فیزیولوژی رشد و مواد پیشرفته به اصلاح ناهنجاری های دندانی و فکی می پردازد. دوران نوجوانی به دلیل همزمانی رویش دندان های دائمی و پتانسیل رشد فکی یک پنجره زمانی بهینه برای مداخله ارتودنسی محسوب می شود. تشخیص دقیق مبتنی بر معاینات بالینی مدل های تشخیصی و آنالیزهای رادیوگرافیک (به ویژه سفالومتری) اساس طرح ریزی درمان فردی سازی شده است.

گزینه های درمانی متنوعی از بریس های فلزی سنتی گرفته تا سیستم های سرامیکی لینگوال خود-بست و الاینرهای شفاف در دسترس هستند که انتخاب آن ها بر اساس نیازهای کلینیکی ملاحظات زیبایی شناختی بودجه و سطح همکاری بیمار صورت می گیرد. موفقیت درمان به شدت به پایبندی بیمار به دستورالعمل های بهداشتی رژیم غذایی و استفاده صحیح از دستگاه ها و الاستیک ها وابسته است.

فراتر از ایجاد لبخندی زیبا ارتودنسی در این سنین نقش حیاتی در بهبود عملکرد جویدن و تکلم تسهیل بهداشت دهان و کاهش خطر پوسیدگی و بیماری های لثه پیشگیری از ساییدگی غیرطبیعی دندان ها و کاهش احتمال بروز مشکلات مفصل گیجگاهی-فکی دارد. این درمان با افزایش اعتماد به نفس تأثیرات مثبت روانی-اجتماعی قابل توجهی نیز بر جای می گذارد.

مرحله نگهداری (ریتنشن) با استفاده از ریتینرهای ثابت یا متحرک بخش جدایی ناپذیر و حیاتی درمان است که تضمین کننده پایداری بلندمدت نتایج به دست آمده می باشد. تعهد به استفاده منظم از ریتینرها کلید حفظ سرمایه گذاری انجام شده در زمان هزینه و تلاش برای دستیابی به لبخندی سالم و زیبا است. در نهایت ارتودنسی نوجوانان یک اقدام مؤثر برای بهبود سلامت عملکرد و زیبایی سیستم دهانی-فکی است که فواید آن در تمام طول عمر فرد ادامه خواهد داشت.