مقصود بالاصاله یعنی چه

مقصود بالاصاله، یعنی هدفی که به تنهایی و بدون وابستگی به چیز دیگری، مطلوب و ارزشمند است. این اصطلاح کلیدی، به خصوص در ماده ۵۶۶ قانون مدنی ما و در مبحث جعاله، کاربرد خیلی مهمی دارد و مشخص می کند که اگر کاری نصفه ونیمه رها شد، آیا برای همان بخش انجام شده هم حقی وجود دارد یا نه.

تاحالا حتماً برایتان پیش آمده که سر یک موضوعی با دوست یا همکارتان صحبت کنید و او بگوید: «نه، منظور اصلی من این نبود!». یا شاید در یک قرارداد، بندی وجود داشته که بعداً سرش به مشکل خورده اید چون هرکسی یک برداشت خاص خودش را از آن داشته. دنیای حقوق، پر از این واژه ها و اصطلاحاتی است که شاید به گوشمان خورده باشند، اما معنی دقیق و کاربردی شان را ندانیم. یکی از همین اصطلاحات، «مقصود بالاصاله» است که می تواند سرنوشت یک توافق، یک کار یا حتی یک پروژه بزرگ را عوض کند.

بیایید این بار حسابی این موضوع را بشکافیم و ببینیم «مقصود بالاصاله» دقیقاً یعنی چه، چرا مهم است و چطور می تواند در زندگی روزمره و به خصوص در قراردادهای حقوقی، به کمک ما بیاید. قول می دهم بعد از خواندن این مقاله، نه تنها مفهومش را مثل کف دستتان می شناسید، بلکه می دانید چطور در موقعیت های مختلف از این دانش استفاده کنید.

بالاصاله (بالاِصاله) یعنی چه؟ (تعریف لغوی و عمومی)

برای اینکه بفهمیم «مقصود بالاصاله» دقیقاً چه چیزی را می رساند، اول باید خود واژه «بالاصاله» را خوب بشناسیم. این کلمه یک ترکیب عربی است که از دو بخش «با» (به معنی به یا با) و «اصاله» تشکیل شده است. «اصالت» در اینجا به معنی ریشه، اصل و ذات چیزی است.

ریشه شناسی و معنای لغوی بالاصاله

وقتی می گوییم «بالاصاله»، در واقع داریم به این اشاره می کنیم که چیزی به خودی خود، شخصاً، در اصل، یا از سوی خودش وجود دارد یا انجام می شود. انگار که می خواهیم بگوییم: «این کار یا ویژگی، ذاتاً و مستقل از هر چیز دیگری، این طور است.» در فرهنگ های لغت فارسی هم، معمولاً معانی شبیه به «شخصاً»، «به خودی خود»، «در اصل» و «از سوی خود» برای «بالاصاله» ذکر شده است.

گاهی وقت ها این کلمه را کنار «وکالتاً» می بینیم. مثلاً می گویند: «فلانی این کار را اصالتاً انجام داد، نه وکالتاً.» این یعنی آن شخص کار را خودش و از طرف خودش انجام داده، نه به نمایندگی یا از جانب کس دیگری. در حقیقت، اصالتاً همان چیزی است که اصیل، مستقل و از ریشه خودش است، برخلاف وکالتاً که به معنی نمایندگی و از جانب دیگری عمل کردن است.

کاربرد عمومی بالاصاله در زبان فارسی

شاید در مکالمات روزمره یا نوشته های غیرحقوقی کمتر این واژه را به کار ببریم، اما برای درک بهتر، بیایید چند مثال ساده بزنیم:

• اگر بگوییم «او بالاصاله یک هنرمند است»، یعنی ذاتاً و ریشه ای هنرمند است، حتی اگر کار دیگری هم انجام دهد. هنرمندی جزئی از وجود اوست.
• یا مثلاً «این مشکل بالاصاله از اینجا شروع شد»، یعنی ریشه اصلی یا نقطه شروع این مشکل، همین جا بوده و بقیه ی مسائل، فرع بر آن بوده اند.
• «فلان نویسنده بالاصاله به فلسفه علاقه دارد»، یعنی علاقه او به فلسفه، یک علاقه عمیق و ریشه ای است، نه سطحی و گذرا.

همان طور که می بینید، در تمام این مثال ها، «بالاصاله» به نوعی به اصالت، استقلال و ذات یک موضوع یا ویژگی اشاره می کند.

مقصود بالاصاله چیست؟ (تعریف مفهومی و تمایزها)

خب، حالا که با معنی «بالاصاله» آشنا شدیم، وقتش رسیده که ترکیب مهم «مقصود بالاصاله» را بررسی کنیم. این ترکیب دقیقاً همان جایی است که اهمیت پیدا می کند و بار حقوقی و کاربردی ویژه ای به خود می گیرد.

ترکیب مقصود و بالاصاله: هدفی که مستقلانه می ایستد

«مقصود بالاصاله» به هدفی گفته می شود که به تنهایی، ذاتاً و مستقلانه مطلوب و دارای ارزش است. یعنی چی؟ یعنی آنقدر خودش مهم است که حتی اگر کارهای دیگر یا کل پروژه انجام نشود، باز هم آن بخش از کار ارزشمند و قابل استفاده باشد. فرض کنید شما به کسی می گویید: «لطفاً برو برای مهمانی ما یک کیک شکلاتی و یک سالاد الویه درست کن.» اگر کیک شکلاتی به تنهایی هم برای شما مهم و قابل استفاده باشد و سالاد الویه چیز دیگری باشد، پس هم کیک و هم سالاد، هر کدام «مقصود بالاصاله» شما بوده اند.

اینجا نکته کلیدی این است که این مقصود، مستقل است. برای خودش هویت دارد و بودنش یا نبودنش، تأثیری در ارزش ذاتاً مطلوب بخش های دیگر ندارد.

تمایز با مقصود تبعی یا مقصود فرعی: این یکی فرق دارد!

برای اینکه مفهوم «مقصود بالاصاله» را بهتر درک کنیم، باید آن را در مقابل «مقصود تبعی» یا «مقصود فرعی» قرار دهیم. مقصود تبعی، هدفی است که تنها در راستای تحقق یک هدف بزرگ تر معنا پیدا می کند و به تنهایی ارزش مستقلی ندارد.

بیایید یک مثال بزنیم: شما می خواهید یک خانه بسازید. برای این کار، مصالحی مثل آجر، سیمان و ماسه نیاز دارید. آیا آجر به تنهایی «مقصود بالاصاله» شماست؟ قطعاً نه! آجر به خودی خود هدف نهایی شما نیست. شما آجر می خواهید تا خانه بسازید. اگر کار ساخت خانه متوقف شود، آجرها به تنهایی آن مقصود اصلی شما را برآورده نمی کنند. آجر اینجا یک «مقصود تبعی» است، یعنی وسیله ای برای رسیدن به هدف اصلی (ساخت خانه). اما خود خانه، مقصود بالاصاله شماست.

پس، تفاوت اصلی در اینجاست که آیا آن جزء از کار یا هدف، خودش به تنهایی یک ارزش مستقل دارد و به کار می آید، یا فقط یک پله برای رسیدن به یک هدف بزرگ تر است؟

چند مثال ملموس برای درک بهتر مفهوم

گاهی وقت ها یک مثال می تواند بیشتر از ده ها صفحه توضیح، مفهوم را روشن کند. پس بیایید چند مثال دیگر برای «مقصود بالاصاله» بزنیم:

• ساخت یک مجموعه تلویزیونی: فرض کنید کارگردانی یک مجموعه تلویزیونی را در دست دارد که قرار است در چندین قسمت پخش شود. هر قسمت از این مجموعه، به تنهایی یک داستان کامل را روایت می کند و می تواند مخاطب را جذب کند. اگر به هر دلیلی تولید سریال متوقف شود و فقط چند قسمت اول ساخته شده باشد، این چند قسمت خودشان می توانند پخش شوند و برای شبکه یا تماشاگران، ارزش مستقل داشته باشند. پس، هر قسمت از این مجموعه، می تواند «مقصود بالاصاله» تلقی شود.
• تهیه چند نوع غذا برای یک مهمانی: وقتی برای یک مهمانی بزرگ چندین نوع غذا (مثلاً زرشک پلو با مرغ، قورمه سبزی و سالاد الویه) سفارش می دهید، هر کدام از این غذاها به تنهایی می توانند نیاز مهمانان را برآورده کنند و ارزش مستقل خودشان را دارند. اگر به هر دلیلی یکی از غذاها آماده نشود، بقیه غذاها همچنان قابل سرو هستند و مقصود شما را (که پذیرایی از مهمانان با تنوع غذایی است) تا حدی برآورده می کنند. اینجا هر غذا، «مقصود بالاصاله» است.
• طراحی و چاپ چندین پوستر تبلیغاتی: فرض کنید یک شرکت، سفارش طراحی و چاپ ۱۰ پوستر تبلیغاتی با موضوعات مختلف را می دهد. هر پوستر به تنهایی یک پیام مستقل را منتقل می کند و برای استفاده در کمپین های تبلیغاتی قابل استفاده است. اگر طراح فقط ۵ پوستر را طراحی کند و پروژه متوقف شود، همان ۵ پوستر هم می توانند چاپ و استفاده شوند. بنابراین، هر پوستر یک «مقصود بالاصاله» محسوب می شود.

در مقابل این ها، اگر می گفتیم: «برش زدن چوب ها برای ساخت یک میز.»، برش های چوب به تنهایی مقصود بالاصاله نیستند. تا زمانی که میز کامل نشود، آن چوب های بریده شده، فقط مواد خام هستند. این یعنی مقصود ما «مقصود تبعی» است.

درک تفاوت بین «مقصود بالاصاله» و «مقصود تبعی» کلید فهم بسیاری از اختلافات حقوقی، به خصوص در قراردادهای کاری و جعاله است. جایی که کار به بخش های مستقل و ارزشمند تقسیم می شود، داستان جبران خسارت و پرداخت اجرت، کاملاً متفاوت خواهد بود.

مقصود بالاصاله در حقوق ایران (تمرکز بر کاربرد حقوقی)

حالا که با مفهوم «مقصود بالاصاله» در معنای عمومی و تمایز آن با مقصود تبعی آشنا شدیم، وقتش رسیده که به قلب ماجرا در دنیای حقوق بزنیم. جایی که این اصطلاح، یک نقش حیاتی و تعیین کننده ایفا می کند؛ یعنی در قانون مدنی ایران، و به ویژه در قرارداد جعاله.

ماده 566 قانون مدنی: نقطه عطف مقصود بالاصاله

اگر بخواهیم دقیق ترین و مهم ترین کاربرد «مقصود بالاصاله» را در حقوق ایران پیدا کنیم، باید سراغ ماده 566 قانون مدنی برویم. این ماده به طور اختصاصی به موضوع جعاله و چگونگی پرداخت اجرت در صورت فسخ آن، وقتی که کار دارای اجزای متعدد است، می پردازد.

متن کامل ماده 566 قانون مدنی

برای شروع، بیایید متن کامل و دقیق ماده 566 قانون مدنی را بخوانیم:

«هرگاه در جُعاله عمل دارای اجزاء متعدد بوده و هر یک از اجزاء مقصود بِالاِصاله جاعل بوده باشد و جعاله فسخ گردد، عامل از اجرت المُسَمی به نسبت عملی که کرده است مستحق خواهد بود، اعم از اینکه فسخ از طرف جاعل باشد یا از طرف خود عامل.»

تحلیل و تفسیر دقیق ماده 566

این ماده، در نگاه اول شاید کمی پیچیده به نظر برسد، اما اگر آن را بخش بخش بررسی کنیم، خیلی واضح و کاربردی می شود:

1. هرگاه در جعاله عمل دارای اجزاء متعدد بوده:

   اولین شرط این است که کاری که قرار بوده در قالب جعاله انجام شود، یک کار یکپارچه و جدایی ناپذیر نباشد. یعنی بشود آن را به قسمت های کوچک تر تقسیم کرد. مثلاً «ساختن یک ساختمان» خودش اجزای متعددی مثل دیوارکشی، گچ کاری، لوله کشی و برق کشی دارد.

2. و هر یک از اجزاء مقصود بِالاِصاله جاعل بوده باشد:

   اینجا همان بخش کلیدی است که «مقصود بالاصاله» وارد صحنه می شود. یعنی نه تنها کار دارای اجزای متعدد است، بلکه سفارش دهنده (جاعل) خودش هم از اول می دانسته و می خواسته که هر کدام از این اجزا، به تنهایی برایش ارزش و اهمیت داشته باشد. یعنی اگر فقط بخشی از کار انجام شد، آن بخش به تنهایی به درد جاعل بخورد و هدف او را (حتی به شکل جزئی) تأمین کند. این نیت و خواست جاعل، فوق العاده مهم است.

3. و جعاله فسخ گردد:

   شرط سوم این است که قرارداد جعاله، قبل از اینکه کل کار تمام شود، به هر دلیلی فسخ شود. این فسخ می تواند از طرف جاعل (مثلاً پشیمان شود) یا از طرف عامل (مثلاً نتواند ادامه دهد) باشد.

4. عامل از اجرت المُسَمی به نسبت عملی که کرده است مستحق خواهد بود:

   اینجا مهم ترین نتیجه حقوقی ماده 566 مشخص می شود. اگر تمام شرایط بالا فراهم باشد، یعنی کار چند قسمت داشته، هر قسمت مقصود بالاصاله جاعل بوده و قرارداد هم فسخ شده، عامل (کسی که کار را انجام می داده) حق دارد به نسبت کاری که انجام داده، از اجرتی که در ابتدا توافق شده بود (اجرت المسمی) طلب کند. یعنی زحمتش به هدر نمی رود و متناسب با زحمتی که کشیده، پولی دریافت می کند.

به عبارت ساده تر، ماده ۵۶۶ آمده تا جلوی تضییع حقوق عامل را بگیرد و کاری کند که حتی اگر جعاله به هر دلیلی نیمه تمام ماند، عامل برای قسمت های مستقل و ارزشمندی که انجام داده، بی مزد و مواجب نماند.

مثال های حقوقی روشن و کاربردی

برای اینکه این ماده کاملاً برایتان جا بیفتد، بیایید چند مثال واقعی و حقوقی را بررسی کنیم:

1. مثال مشهور چیدن باغ خرما:

   فرض کنید صاحب یک باغ خرما (جاعل) با یک نفر (عامل) قرارداد می بندد که کل خرمای باغش را بچیند و در ازای آن، مبلغ مشخصی بپردازد. چیدن خرما، عملی است که اجزاء متعددی دارد (چیدن هر ردیف یا هر درخت). اگر جاعل از اول قصدش این بوده که هر قسمت از خرمای چیده شده (مثلاً خرمای چیده شده از یک ردیف درخت) به تنهایی برایش مفید و قابل فروش باشد (یعنی مقصود بالاصاله)، و بعد از اینکه عامل نصف باغ را چید، قرارداد فسخ شود، عامل مستحق نصف مبلغ توافق شده خواهد بود. چون خرمای چیده شده از نصف باغ، به تنهایی ارزش دارد و به کار جاعل می آید.

2. مثال ساخت چندین واحد ویلایی مجزا:

   یک کارفرما (جاعل) با یک پیمانکار (عامل) قرارداد می بندد که در یک زمین بزرگ، ۵ واحد ویلایی مستقل بسازد و پس از اتمام، مبلغ مشخصی به پیمانکار پرداخت کند. اگر هر واحد ویلا به تنهایی قابل استفاده، فروش و بهره برداری باشد (یعنی مقصود بالاصاله جاعل)، و پیمانکار بعد از اتمام ساخت ۳ واحد، قرارداد را فسخ کند، مستحق سه پنجم مبلغ کل قرارداد خواهد بود. چرا که این ۳ واحد، هر کدام به تنهایی مقصود جاعل بوده اند و مستقلانه ارزشمند هستند.

3. مثال توسعه یک نرم افزار با ماژول های مستقل:

   یک شرکت (جاعل) با یک برنامه نویس (عامل) قرارداد می بندد تا یک نرم افزار جامع را توسعه دهد که شامل چندین ماژول مستقل (مثلاً ماژول حسابداری، ماژول انبارداری و ماژول مدیریت مشتریان) است. اگر هر ماژول به تنهایی قابل استفاده و راه اندازی باشد و شرکت از هر کدام به تنهایی استفاده کند (یعنی هر ماژول مقصود بالاصاله شرکت باشد)، و پس از تکمیل ماژول حسابداری و انبارداری، قرارداد فسخ شود، برنامه نویس مستحق اجرت متناسب با کار انجام شده برای آن دو ماژول خواهد بود.

در تمام این مثال ها، اگر اجزاء کار مقصود بالاصاله نبودند (مثلاً در مثال خانه، آجرها به تنهایی)، عامل نمی توانست برای کار نیمه تمامش ادعای اجرت المسمی کند و فقط ممکن بود مستحق اجرت المثل (یعنی قیمت واقعی زحمتش) آن هم در شرایط خاصی باشد.

ارتباط با ماده 427 قانون مدنی (معیار اندازه گیری نسبت)

ماده 566 قانون مدنی می گوید عامل به نسبت عملی که کرده است مستحق خواهد بود. اما این نسبت را چطور محاسبه کنیم؟ اینجا ماده 427 قانون مدنی به کمک ما می آید. این ماده، هرچند مستقیماً در مورد جعاله نیست، اما معیار و ملاکی کلی برای تعیین نسبت خسارت یا اجرت در مواردی که عمل دارای اجزا است، ارائه می دهد.

طبق این ماده، برای تعیین نسبت اجرت در ماده 566، باید اجرت المثل کامل کار (یعنی اگر کل کار انجام می شد، ارزش واقعی اش چقدر بود) و اجرت المثل بخشی که انجام شده است (یعنی ارزش واقعی بخش انجام شده چقدر است) را مشخص کنیم. سپس، هر نسبتی که بین اجرت المثل بخش انجام شده و اجرت المثل کل کار وجود دارد، همان نسبت را برای تعیین اجرت از مبلغ قراردادی (اجرت المسمی) اعمال می کنیم. به زبان ساده تر، اگر ارزش واقعی کاری که انجام شده، نصف ارزش واقعی کل کار باشد، عامل هم مستحق نصف اجرت قراردادی خواهد بود.

سایر کاربردها یا اشاره ها به بالاصاله در قوانین دیگر (بررسی اجمالی)

هرچند اوج کاربرد «مقصود بالاصاله» در ماده 566 قانون مدنی و جعاله است، اما خود واژه «بالاصاله» یا مفاهیم مشابه آن در برخی دیگر از قوانین نیز دیده می شود که البته بار معنایی متفاوتی دارند و بیشتر به معنی «شخصاً» یا «در اصل» هستند:

• ماده 707 قانون مجازات اسلامی: این ماده در مورد شرکت در ارتکاب جرم صحبت می کند و ممکن است در تفسیر آن، نقش هر یک از شرکا بالاصاله یا معاونت بررسی شود. یعنی آیا فرد خودش مستقیماً و اصالتاً جرم را انجام داده یا فقط کمک کرده است؟
• ماده 793 قانون مدنی: در خصوص وثیقه (رهن) است که می تواند به مفهوم مسئولیت اصالتی و اصلی اشاره داشته باشد.
• اصل 83 قانون اساسی: درباره واگذاری بناها و اموال ملی صحبت می کند و در برخی تفاسیر، می تواند به نقش اصالتی دولت در اداره این امور اشاره داشته باشد.
• ماده 23 قانون مجازات اسلامی: در خصوص مجازات های تبعی و تکمیلی است که می تواند مفهوم اصلی و تبعی بودن مجازات ها را دربرگیرد، هرچند مقصود بالاصاله در اینجا به معنای ماده 566 مطرح نیست و بیشتر به مفهوم اصلی برمی گردد.

این موارد بیشتر برای نشان دادن گستره واژه «بالاصاله» در متون حقوقی است و باید دقت داشت که در هر مورد، معنی آن را با توجه به متن و هدف ماده قانونی مربوطه تفسیر کرد.

نکات کلیدی در تشخیص و کاربرد مقصود بالاصاله

تا اینجا حسابی با «مقصود بالاصاله» آشنا شدیم. اما دانستن این مفهوم فقط قدم اول است. چالش اصلی اینجاست که در عمل چطور آن را تشخیص دهیم و به کار ببندیم تا از دردسرهای حقوقی جلوگیری کنیم و حقوقمان ضایع نشود؟ بیایید چند نکته کلیدی را با هم مرور کنیم.

نقش قصد و اراده جاعل (سفارش دهنده)

مهم ترین چیزی که مشخص می کند یک جزء از کار «مقصود بالاصاله» بوده یا نه، قصد و نیت سفارش دهنده (جاعل) در زمان عقد قرارداد است. آیا جاعل از همان اول می خواسته که هر جزء از کار به تنهایی برایش ارزش مستقل داشته باشد و اگر کل کار انجام نشد، بتواند از همان بخش های انجام شده استفاده کند؟ یا اینکه همه اجزا را برای رسیدن به یک هدف نهایی و یکپارچه می خواسته و بدون اتمام کل کار، هیچ یک از اجزا برایش ارزشی نداشتند؟

گاهی این نیت به صورت صریح در قرارداد بیان می شود، و گاهی باید آن را از شواهد و قرائن یا از عرف موجود در آن حوزه کاری، حدس زد. مثلاً اگر یک پروژه طراحی وب سایت شامل چندین بخش (طراحی لوگو، طراحی صفحات اصلی، راه اندازی فروشگاه آنلاین) باشد و کارفرما بداند که هر بخش خودش یک خروجی مستقل است که می تواند از آن استفاده کند، پس هر کدام مقصود بالاصاله بوده اند.

اهمیت عرف و رویه رایج

در بسیاری از موارد، به خصوص وقتی قراردادها خیلی دقیق و جزئی نوشته نمی شوند، عرف و رویه رایج در یک صنف یا بازار خاص می تواند به ما در تشخیص «مقصود بالاصاله» کمک کند. مثلاً در صنعت ساخت وساز، عرفاً ساخت هر واحد آپارتمان در یک پروژه، یک مقصود بالاصاله تلقی می شود چون هر واحد به تنهایی قابل استفاده و فروش است. اما ساخت فونداسیون به تنهایی، مقصود بالاصاله نیست، چون تا زمانی که ساختمان بالا نرود، فونداسیون به تنهایی کاربردی ندارد.

قاضی یا داور در هنگام حل اختلافات، حتماً به عرف موجود در آن حوزه توجه می کند تا نیت واقعی طرفین را کشف کند.

حفظ حقوق عامل و جلوگیری از تضییع زحمات او

یکی از اهداف اصلی ماده ۵۶۶ و مفهوم «مقصود بالاصاله»، حمایت از حقوق عامل (کسی که کار را انجام می دهد) است. این مفهوم تضمین می کند که زحمات عامل، حتی اگر قرارداد نیمه کاره رها شود، به هدر نرود و او برای بخش های ارزشمندی که انجام داده، مستحق پاداش باشد. این به نوعی یک اصل عدالت محور در قراردادهاست و جلوی سوءاستفاده های احتمالی را می گیرد.

توصیه هایی برای تنظیم دقیق قراردادها

بهترین راه برای جلوگیری از هرگونه ابهام و اختلاف در آینده، تنظیم دقیق و شفاف قراردادها است. اگر شما به عنوان جاعل (سفارش دهنده) یا عامل (انجام دهنده کار) وارد قراردادی می شوید که ممکن است دارای اجزاء متعدد باشد، حتماً این نکات را رعایت کنید:

1. صراحتاً مشخص کنید: در متن قرارداد به وضوح ذکر کنید که آیا هر یک از اجزای کار، «مقصود بالاصاله» شماست یا نه. اگر هست، آن اجزا را نام ببرید.
2. اجرت هر جزء را تعیین کنید: در صورت امکان، برای هر جزء از کار که مقصود بالاصاله است، یک قیمت یا درصد مشخصی از کل اجرت را تعیین کنید. این کار محاسبه اجرت در صورت فسخ را بسیار آسان تر می کند.
3. تحویل و تأیید مراحل: برای هر جزء از کار که به اتمام می رسد و مقصود بالاصاله است، یک مرحله تحویل و تأیید در نظر بگیرید. این کار هم به جاعل اطمینان می دهد که کار به درستی انجام شده و هم برای عامل سندی است مبنی بر انجام بخش مشخصی از تعهد.
4. شرایط فسخ را پیش بینی کنید: شرایطی که ممکن است منجر به فسخ قرارداد شود و تکلیف اجرت در هر یک از این حالات را مشخص کنید.

این شفافیت و دقت در قراردادنویسی، نه تنها به نفع هر دو طرف است، بلکه از بروز اختلافات و نیاز به مراجعه به مراجع قضایی هم جلوگیری می کند.

نتیجه گیری

خب، حسابی گشت و گذاری در دنیای «مقصود بالاصاله» داشتیم. دیدیم که این عبارت، فراتر از یک اصطلاح خشک حقوقی، یک مفهوم کاربردی است که می تواند نحوه پرداخت ها و جبران خسارت ها را در قراردادهای جعاله و کارهای دارای اجزاء متعدد، عادلانه کند.

فهمیدیم که «مقصود بالاصاله» یعنی آن هدفی که خودش به تنهایی ارزشمند و مستقل است، برخلاف «مقصود تبعی» که فقط پلی برای رسیدن به یک هدف بزرگ تر است. ماده ۵۶۶ قانون مدنی هم که ستاره این بحث بود، به ما یاد داد که اگر کاری چند بخش داشته باشد و هر بخش برای سفارش دهنده (جاعل) خودش یک ارزش مستقل و مطلوب محسوب شود، در صورت فسخ قرارداد، عامل (انجام دهنده کار) به نسبت کاری که انجام داده، حق الزحمه اش را می گیرد.

نکات کلیدی مثل قصد و اراده جاعل، عرف رایج و اهمیت تنظیم دقیق قراردادها هم ابزارهایی هستند که به ما کمک می کنند تا این مفهوم را در عمل بهتر به کار ببندیم و از حقوق خودمان یا دیگران دفاع کنیم. در واقع، «مقصود بالاصاله» مثل یک ترازو عمل می کند؛ ترازو برای سنجش ارزش واقعی کار انجام شده، حتی اگر کل پروژه به خط پایان نرسیده باشد.

پس، چه یک دانشجو، وکیل یا یک فرد عادی باشید که با قراردادها سر و کار دارید، یادگیری این مفهوم به شما دید بازتری می دهد تا با آگاهی بیشتر قدم بردارید و از تضییع حقوق خود و دیگران جلوگیری کنید. اگر هم با قراردادهای پیچیده تر مواجه شدید، یادتان باشد که مشاوره با یک حقوقدان خبره، همیشه بهترین راه برای اطمینان از صحت و سلامت توافقاتتان است.