یک چهارم حقوق برای مهریه

توقیف یک چهارم حقوق برای مهریه یعنی اگر مردی محکوم به پرداخت مهریه شود و توانایی پرداخت کامل را نداشته باشد، دادگاه می تواند دستور کسر بخشی از درآمد ماهیانه اش را صادر کند. این بخش معمولاً یک چهارم یا یک سوم حقوق است که مستقیماً از محل کار او به حساب زن واریز می شود. این یک راه قانونی و البته پرچالش برای وصول مهریه است.

در دنیای پرپیچ وخم مسائل خانوادگی، مهریه همیشه جایگاه خاص خودش را داشته؛ هم حق شرعی و قانونی زن است و هم گاهی اوقات تبدیل به نقطه تلاقی دغدغه های مالی زوجین می شود. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که درگیر این سوالات شوید: اگر خدای ناکرده زندگی مشترک به بن بست بخورد و پای مهریه به میان بیاید، وضعیت حقوق و درآمد ماهانه تان چطور می شود؟ آیا اصلاً قانون اجازه می دهد از حقوق کارمندی یا بازنشستگی شما برای مهریه کسر شود؟ یا اینکه مزایایی مثل اضافه کار و پاداش هم شامل این کسر می شوند؟

اینجا می خواهیم خیلی رک و پوست کنده، تمام ابهاماتی که دور و بر یک چهارم حقوق برای مهریه وجود دارد را برطرف کنیم. از اصل و اساس قانون گرفته تا آرای جدید دیوان عدالت اداری که کلی بحث و گفتگو پشت سرش بوده، همه را با هم مرور می کنیم. اگر می خواهید بدانید کدام بخش از حقوق تان ممکن است توقیف شود، برای بازنشسته ها و نظامی ها چه قوانینی در کار است و اصلاً این داستان کسر حقوق تا کی ادامه پیدا می کند، جای درستی آمده اید. پس با ما همراه باشید تا گره از کار این موضوع مهم باز کنیم.

مهریه چیه و چرا حقوق توقیف می شه؟

مهریه، شاید اسمش برای همه آشنا باشه، اما تعریف دقیق قانونی اش مهم است. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض اینکه خطبه عقد جاری می شود، زن مالک مهریه اش می شود و می تواند هر نوع دخل و تصرفی در آن داشته باشد. یعنی از همان لحظه اول، این حق به زن تعلق می گیرد و برای وصول آن، نیازی به طلاق یا حتی اجازه مرد نیست.

حالا چرا حقوق مرد توقیف می شود؟ خب وقتی زن تصمیم می گیرد مهریه اش را مطالبه کند و مرد هم به هر دلیلی (چه ناتوانی مالی و چه عدم تمایل) از پرداخت آن خودداری می کند، قانون راه را برای زن باز گذاشته است. دادگاه یا اداره ثبت، با بررسی وضعیت مالی مرد، می تواند برای تضمین پرداخت مهریه، دستور توقیف اموال یا بخشی از حقوق و مزایای ماهانه او را صادر کند. این کار در واقع برای این است که حق زن پابرجا بماند و او بتواند به مرور زمان به طلب قانونی اش برسد.

مبنای قانونی توقیف حقوق برای مهریه: ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی

اگر روزی پای توقیف حقوق برای مهریه به دادگاه باز شد، نگران نباشید! این موضوع بدون حساب و کتاب نیست و یک مبنای قانونی محکم دارد. این مبنا همان ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی و ماده ۸۳ آیین نامه اجرایی اسناد رسمی لازم الاجراست. این مواد قانونی صراحتاً می گویند که می شود بخشی از حقوق کارمندان و کارگران (چه در بخش دولتی و چه خصوصی) را توقیف کرد تا طلب طلبکار پرداخت شود.

فرض کنید دادگاه حکم به پرداخت مهریه داده و مرد هم از عهده پرداخت یکجا برنمی آید. اینجا زن می تواند از دادگاه درخواست کند تا از حقوق شوهرش کسر شود. بعد از این درخواست، دادگاه یک نامه رسمی به محل کار مرد یا صندوق بازنشستگی او می فرستد. طبق این نامه، کارفرما یا صندوق بازنشستگی موظف می شود که هر ماه، درصد مشخصی از حقوق مرد را کسر کند و مستقیماً به حساب دادگاه یا خود زن واریز کند.

یک نکته مهم اینجاست که این توقیف فقط محدود به مهریه نیست. اگر مرد بدهی های دیگری مثل نفقه معوقه، دیه یا بدهی های دیگر هم داشته باشد، ممکن است چند توقیف همزمان از حقوقش انجام شود که البته مجموع این کسورات هم سقف مشخصی دارد تا زندگی فرد دچار مشکل نشود.

بالاخره یک چهارم یا یک سوم؟ میزان کسر حقوق برای مهریه

حالا که فهمیدیم قانون اجازه توقیف حقوق رو داده، سوال مهم اینه که چقدر؟ این «یک چهارم حقوق برای مهریه» که اینقدر سر زبان هاست، همیشه درسته؟ یا اصلاً کی یک سوم می شه؟ این بخش قضیه، یک مقدار بستگی به وضعیت تأهل و عیال وار بودن مرد داره.

قانونگذار برای اینکه هم حق زن ضایع نشه و هم زندگی مرد از هم نپاشه، یک سری درصد مشخص کرده. این درصدها بر اساس این است که مرد واجب النفقه (یعنی کسانی مثل همسر دائمی و فرزندان که از نظر شرعی و قانونی باید مخارجشان را بدهد) دارد یا نه. بیایید با یک جدول این قضیه رو روشن تر کنیم:

وضعیت مرد	درصد قابل توقیف از حقوق
مجرد یا بدون واجب النفقه	تا یک سوم (⅓) حقوق
متأهل و دارای واجب النفقه (همسر دائم یا فرزند)	تا یک چهارم (¼) حقوق

دیدید؟ اگر مردی همسر دائم یا فرزند داشته باشد که از نظر قانونی باید خرجشان را بدهد، حداکثر تا یک چهارم حقوقش قابل توقیف است. اما اگر مجرد باشد یا واجب النفقه نداشته باشد، این درصد به یک سوم می رسد. این تقسیم بندی برای این است که زندگی کسانی که از نظر قانونی به مرد وابسته هستند، مختل نشود.

یک نکته دیگر هم وجود دارد که خیلی مهم است: این درصدها فقط برای مهریه هستند. یعنی اگر مرد علاوه بر مهریه، مثلاً برای نفقه معوقه یا سایر بدهی ها هم حکم توقیف حقوق داشته باشد، این درصدها ممکن است در مجموع تغییر کنند، اما هر کدام از این توقیف ها سقف مشخص خودش را دارد.

چی توقیف می شه؟ حقوق و مزایا از نگاه دیوان عدالت اداری (یک بررسی خیلی مهم!)

یکی از بزرگترین چالش ها و سوالات در مورد توقیف حقوق برای مهریه، همیشه این بوده که اصلاً منظور از «حقوق و مزایا» چیه؟ آیا فقط حقوق پایه ست؟ یا مزایایی مثل اضافه کار، پاداش، عیدی، حق مأموریت و… هم شاملش می شه؟ این ابهام سال ها وجود داشت و بعضی شرکت ها و سازمان ها تلاش می کردند دایره توقیف رو محدود کنند. اما خبر خوب اینکه، رأی اخیر هیئت عمومی دیوان عدالت اداری (صادر شده در تاریخ ۱۴۰۳/۰۹/۲۰) تکلیف این موضوع رو تا حدود زیادی روشن کرده.

بیایید ببینیم اصل ماجرا چی بوده. شرکت ملی نفت ایران بخشنامه ای صادر کرده بود که طبق اون، فقط حقوق پایه و چند تا فوق العاده خاص (مثل فوق العاده ویژه و کارگاهی) جزو «حقوق و مزایا»یی بودن که برای کسر مهریه در نظر گرفته می شدند. یعنی مزایای دیگه مثل اضافه کار یا پاداش رو از شمول توقیف خارج کرده بودند.

اما دیوان عدالت اداری با بررسی این بخشنامه، رأی مهمی صادر کرد. خلاصه اش اینه:

1. تفسیر قانون با مجلس و قضاته: طبق اصل ۷۳ قانون اساسی، تفسیر قانون فقط و فقط در صلاحیت مجلس شورای اسلامی و قضات در مقام تمییز حق هستش. هیچ نهاد اجرایی دیگه ای نمی تونه قانون رو تفسیر کنه و برای خودش بخشنامه صادر کنه.
2. «حقوق و مزایا» اطلاق داره: وقتی قانونگذار از عبارت «حقوق و مزایا» حرف می زنه (مثل ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی و ماده ۸۳ آیین نامه اجرایی اسناد رسمی)، منظورش یک مفهوم گسترده ایه. این عبارت، اطلاق داره و نباید محدودش کرد.
3. تفسیر ابهامات با دادگاه صادرکننده حکم: اگر در مورد اینکه کدام یک از اقلام فیش حقوقی شامل توقیف میشه، اختلافی پیش اومد، مرجع تصمیم گیری همون دادگاهی هست که حکم اصلی مهریه رو صادر کرده.

نتیجه گیری دیوان عدالت اداری خیلی واضحه: «هر آنچه تحت عنوان حقوق و مزایا به صورت مستمر و در قالب فیش حقوقی یا حکم حقوقی به فرد پرداخت می شود، می تواند مشمول توقیف قرار گیرد.»

این یعنی دیگه نمی تونن مزایای مختلف (مثل اضافه کار مستمر، حق جذب، فوق العاده های مختلف و حتی پاداش هایی که به صورت منظم پرداخت می شن) رو از کسر مهریه مستثنی کنند. فقط اون دسته از مزایایی که ماهیت کاملاً غیرمستمر و لحظه ای دارند، مثل حق مأموریت های خاص و موردی، ممکنه از شمول توقیف خارج بشن که البته باز هم تعیین تکلیف نهایی با دادگاهه.

پس، در پاسخ به سوال مهم «حقوق پایه توقیف می شه یا دریافتی خالص؟» باید گفت با توجه به این رأی دیوان، ملاک توقیف، مجموع «حقوق و مزایای مستمر» است که به کارمند پرداخت می شود، نه صرفاً حقوق پایه یا خالص دریافتی بعد از کسورات قانونی مثل بیمه و مالیات. این موضوع باعث می شود زن ها دست بازتری برای وصول مهریه از درآمد مرد داشته باشند و مردان هم باید حواسشان به تمام آیتم های فیش حقوقی شان باشد.

وضعیت های خاص: وقتی پای حقوق بازنشستگی، نظامیان و مستمری بهزیستی در میونه

مسئله توقیف حقوق برای مهریه فقط شامل شاغلین نمی شه و می تونه دامن گیر گروه های خاصی از جامعه هم بشه که البته قوانین مخصوص به خودشون رو دارن. بیاید با هم این وضعیت های خاص رو بررسی کنیم:

کسر از حقوق بازنشستگی: سقف یک چهارم حتی برای بازنشستگان مجرد!

خیلی ها فکر می کنن بازنشسته ها چون دیگه کار نمی کنن یا درآمدشون کمه، شاید از شر توقیف حقوق برای مهریه راحت باشن. اما حقیقت اینه که حقوق بازنشستگی هم مثل حقوق کارمندان شاغل، قابل توقیفه.

طبق قانون، حداکثر یک چهارم (¼) از حقوق بازنشستگی مرد می تونه برای پرداخت مهریه توقیف بشه. و اینجا یک نکته خیلی مهم وجود داره: برخلاف شاغلین که بسته به وضعیت تأهل و داشتن واجب النفقه، درصد توقیفشون می تونه یک سوم هم باشه، برای بازنشسته ها حتی اگر مجرد باشن یا فرزندی نداشته باشن، باز هم همین سقف یک چهارم اعمال می شه. یعنی بیشتر از این مقدار، از حقوق بازنشستگی نمی تونن برای مهریه کسر کنن.

هدف از این محدودیت، حفظ حداقل معیشت برای بازنشستگانه که معمولاً تنها منبع درآمدشون همین حقوق بازنشستگیه. مثلاً اگه یک بازنشسته ماهانه ۱۵ میلیون تومان حقوق بگیره، نهایتاً ۳ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان (یک چهارم) از حقوقش رو می تونن برای مهریه کسر کنن. البته اگه بازنشسته اموال دیگه ای مثل خونه، ماشین یا سپرده بانکی داشته باشه، زن می تونه برای گرفتن مهریه سراغ اون اموال هم بره.

کسر از حقوق نظامیان: در جنگ نه، در صلح بله!

نظامی ها، به خاطر شغل حساس و شرایط خاصی که دارن، همیشه قوانین ویژه ای براشون در نظر گرفته می شه. درباره مهریه و توقیف حقوق هم همین طوره.

در شرایط عادی و صلح، حقوق نظامی ها هم مثل بقیه کارکنان دولت، قابل توقیف برای مهریه است؛ یعنی همون درصد یک چهارم یا یک سوم (بسته به وضعیت تأهل و فرزندان). اما یک تبصره خیلی مهم تو ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی هست که می گه: «در صورتی که کشور در وضعیت جنگی یا شرایط خاص اضطراری قرار داشته باشد، حقوق نیروهای نظامی قابل توقیف نیست.»

این تبصره برای اینه که نظامی ها در شرایط بحرانی، با مشکلات مالی و روانی کمتری مواجه بشن و با خیال راحت تری روی وظایف خطیرشون تمرکز کنن. یعنی اگه خدای نکرده کشور درگیر جنگ بشه، حتی اگه حکم قطعی مهریه هم صادر شده باشه، توقیف حقوق یک نظامی متوقف می شه. اما به محض برگشت به شرایط عادی، توقیف حقوق دوباره طبق قانون از سر گرفته می شه.

مستمری کمیته امداد و بهزیستی: خط قرمز قانون برای معیشت

افرادی که تحت پوشش نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد امام خمینی (ره) یا سازمان بهزیستی هستن، معمولاً جزو اقشار آسیب پذیر و کم درآمد جامعه محسوب می شن. قانونگذار به خاطر وضعیت خاص این افراد، یک خط قرمز مشخص برای مستمری اون ها کشیده و اون رو از شمول توقیف مهریه خارج کرده.

به زبان ساده، مستمری ای که از کمیته امداد یا بهزیستی دریافت می شه، تحت هیچ شرایطی قابل توقیف نیست. حتی اگه مرد محکوم به پرداخت مهریه باشه و هیچ منبع درآمد دیگه ای جز همین مستمری نداشته باشه، زن نمی تونه درخواست توقیف این مبلغ رو بده.

دلیلش هم واضحه: این مستمری ها برای حفظ حداقل زندگی و معیشت این افراد در نظر گرفته شده و هرگونه کسر از اون، می تونه زندگی اون ها رو مختل کنه. مثلاً اگه مردی تنها ماهی ۳ میلیون تومان مستمری از بهزیستی بگیره، این مبلغ از هرگونه توقیف برای مهریه معافه. البته، اگر همین مرد، اموال یا درآمد دیگه ای داشته باشه (مثلاً کار آزاد کنه، ارثی بهش برسه یا ماشینی داشته باشه)، زن می تونه برای وصول مهریه از اون منابع استفاده کنه؛ فقط خود مستمری حمایتی معاف از توقیفه.

اعسار و تقسیط مهریه: آیا جلوی توقیف حقوق رو می گیره؟

یکی از راه هایی که مردها برای مدیریت پرداخت مهریه پیش می گیرن، دادخواست اعسار و تقسیط مهریه است. وقتی مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه رو نداره، می تونه با ارائه مدارک مالی و اثبات عدم توانایی، از دادگاه درخواست کنه که مهریه رو به صورت قسطی پرداخت کنه. دادگاه هم با توجه به وضعیت مالی مرد، یک پیش قسط و بعد هم اقساط ماهانه براش تعیین می کنه.

حالا سوال اینجاست که اگه حکم اعسار و تقسیط صادر بشه، آیا زن هنوز هم می تونه درخواست توقیف حقوق مرد رو بده؟ و آیا «یک چهارم حقوق برای مهریه» باز هم اعمال میشه؟ پاسخ اینه که بله، صدور حکم اعسار یا تقسیط، مانع از توقیف حقوق مرد در حدود قانونی نمی شه.

یعنی چی؟ یعنی حتی اگه مرد ماهیانه یک مبلغ مشخص رو به عنوان قسط مهریه پرداخت کنه، زوجه می تونه همزمان با اون اقساط، درخواست کسر از حقوق مرد رو هم داشته باشه. این دو تا راهکار قانونی، جدای از هم هستن و زن می تونه از هر دو برای وصول طلبش استفاده کنه. البته در عمل، دادگاه ها معمولاً این دو رو با هم هماهنگ می کنند تا مرد تحت فشار بیش از حد قرار نگیره و بتونه از پس تعهداتش بربیاد. اما اصل قضیه اینه که این دو تا مانع هم نیستن.

مراحل عملی توقیف حقوق برای مهریه: چی کار باید کرد؟

فرض کنیم یک زن تصمیم گرفته از راه قانونی برای گرفتن مهریه اش اقدام کنه و حالا کار به توقیف حقوق رسیده. این فرآیند چطوری پیش می ره؟ خیلی ساده نیست، اما قابل پیگیریه:

1. مراجعه به دادگاه یا اجرای ثبت: اول از همه، زوجه باید به دادگاهی که حکم مهریه رو صادر کرده (یا اداره اجرای ثبت، اگر مهریه از طریق سند رسمی و دفترخانه مطالبه شده باشه) مراجعه کنه و درخواست توقیف حقوق مرد رو بده. برای این کار معمولاً باید یک درخواست کتبی تنظیم کرد.
2. صدور حکم توقیف حقوق: بعد از بررسی درخواست، اگر شرایط قانونی فراهم باشه (یعنی حکم مهریه قطعی شده باشه و مرد هم جایی مشغول به کار باشه)، دادگاه یا اجرای ثبت، حکم توقیف حقوق رو صادر می کنه.
3. ارسال نامه به سازمان یا اداره مربوطه: حالا دادگاه یک نامه رسمی به محل کار مرد (اداره، شرکت، کارخانه و…) یا به صندوق بازنشستگی او ارسال می کنه. تو این نامه، قید می شه که چه درصدی از حقوق مرد باید کسر بشه و به کدوم حساب واریز بشه.
4. وظیفه سازمان در کسر و واریز: طبق ماده ۹۷ قانون اجرای احکام مدنی، مدیر یا مسئول مالی اون سازمان موظفه که هر ماه، اون درصد مشخص رو از حقوق مرد کسر کنه و مستقیماً به حساب دادگاه یا خود زن (بر اساس دستور دادگاه) واریز کنه. اگه سازمان این کار رو نکنه، خودش مسئول پرداخت مهریه می شه!
5. پیگیری و شفافیت: زوجه می تونه و باید این فرآیند رو پیگیری کنه تا مطمئن بشه کسر حقوق به درستی انجام می شه.

مدت زمان توقیف حقوق برای مهریه چقدره؟ این توقیف تا زمانی ادامه پیدا می کنه که کل مبلغ مهریه (یا اون بخشی که باید از حقوق پرداخت بشه) تسویه بشه. یعنی تا آخرین قسط مهریه یا اتمام کامل دین، کسر حقوق ادامه پیدا می کنه.

آیا می شه همزمان با توقیف حقوق، اموال دیگه ای رو هم توقیف کرد؟ بله! طبق ماده ۹۸ قانون اجرای احکام مدنی، توقیف حقوق و مزایای استخدامی، مانع از این نیست که اگر مرد مال دیگه ای (مثل خانه، ماشین، حساب بانکی) داشته باشه، اون ها هم برای مهریه توقیف بشن. یعنی زن می تونه همزمان از چند مسیر برای وصول مهریه اقدام کنه.

در صورت افزایش حقوق، آیا میزان کسر هم افزایش می یابد؟ بله. چون درصد کسر (یک چهارم یا یک سوم) از حقوق و مزایای جاری محاسبه می شود، اگر حقوق و مزایای مرد افزایش پیدا کند، میزان کسر ماهانه هم به نسبت همان درصد از حقوق جدید، افزایش خواهد یافت.

رفع توقیف حقوق: کی و چطور؟

ممکنه شرایطی پیش بیاد که نیاز باشه توقیف حقوق برای مهریه برداشته بشه. این حالت ها معمولاً شامل موارد زیر میشه:

1. پرداخت کامل مهریه: واضح ترین حالت اینه که کل مبلغ مهریه به صورت کامل پرداخت شده باشه. در این صورت، با ارائه رسید و مدارک پرداخت به دادگاه، دستور رفع توقیف صادر می شه.
2. توافق بین زوجین: اگر زن و مرد با هم به توافق برسن که دیگه از حقوق کسر نشه (مثلاً توافق کنن که مرد از راه دیگه ای مهریه رو بده یا زن از بقیه مهریه بگذره)، می تونن با مراجعه به دادگاه و ثبت توافق، درخواست رفع توقیف رو بدن.
3. اعسار جدید با شرایط خاص: اگر مرد بتونه ثابت کنه که وضعیت مالی اش به قدری بدتر شده که حتی توان پرداخت همان یک چهارم یا یک سوم از حقوقش رو هم نداره، ممکنه دادگاه با بررسی مجدد، درصد کسر رو کاهش بده یا برای مدت کوتاهی توقیف رو متوقف کنه. این کار نیاز به ارائه دادخواست اعسار مجدد و اثبات شرایط خیلی سخت مالی داره.
4. فوت زوج: در صورت فوت مرد، تکلیف مهریه از روی حقوق برداشته شده و از ماترک او (اموالی که از خودش به جا گذاشته) پرداخت خواهد شد.

در هر صورت، برای رفع توقیف حقوق، باید حتماً مراحل قانونی رو طی کرد و دستور کتبی از دادگاه یا اجرای ثبت داشت؛ وگرنه محل کار مرد نمی تونه خودسرانه کسر حقوق رو متوقف کنه.

حرف آخر و توصیه حقوقی

ماجرای «یک چهارم حقوق برای مهریه» و اصلاً هر بحثی که به مهریه و مسائل حقوقی خانواده برمی گرده، به شدت پیچیده و پر از جزئیاته. همون طور که دیدیم، حتی یک عبارت ساده مثل «حقوق و مزایا» هم می تونه کلی تفسیر و رأی و نظر پشتش باشه که مسیر پرونده رو عوض می کنه.

چه شما در جایگاه زوجه باشید که دنبال حق قانونی اش هستید و چه در جایگاه زوج که نگران وضعیت مالی اش، بهترین و مطمئن ترین راه، مشاوره با یک وکیل متخصص است. وکیلی که نه فقط به قوانین، بلکه به ریزه کاری ها و رویه های دادگاه ها و البته به آخرین آرای قضایی (مثل همین رأی دیوان عدالت اداری) مسلط باشه. یک تصمیم اشتباه یا یک اقدام نابهنگام، می تونه کلی هزینه و زمان به شما تحمیل کنه.

پس، قبل از هر قدمی، با یک مشاور حقوقی صحبت کنید. او می تونه شرایط خاص پرونده شما رو بررسی کنه، بهترین راهکار رو نشونتون بده و در تمام مراحل قانونی، کنارتون باشه تا هم حقتون رو بگیرید و هم کمترین آسیب رو ببینید. یادتون باشه، دانش حقوقی قوی، بهترین سپر دفاعی و قوی ترین ابزار برای رسیدن به حقه.